Cross-overs oftewel kruisbestuivingen zijn ‘hot’ in de kunstwereld. Niet alleen tussen verschillende vormen van kunst, maar ook tussen kunst en wetenschap. Het Stedelijk Museum Breda speelt hier met de expositie ‘True Beauty’ meesterlijk op in. Er worden foto’s, visualisaties en animaties uit natuurwetenschappelijk onderzoek getoond. Binnen de muren van een museum en samen met kunstwerken geïnspireerd op wetenschappelijk onderzoek krijgen die zo een andere lading.
Hubert Leyendeckers tussen zijn werk en bezoekers op de tentoonstelling True Beauty. Foto Piet den Blanken
door Irma van Bommel
Het Stedelijk Museum Breda zit met een erfenis van enerzijds de historie van de stad Breda en anderzijds de grafische kunst en digitale beeldcultuur. Goed en wel een jaar na de fusie van het Breda’s Museum en het MOTI (Museum of the Image) komt de nieuwe organisatie met een verrassende expositie op het snijvlak van kunst en digitale beeldbewerking uit de wereld van de natuurwetenschappen, geheel in lijn met het MOTI. Maar de relatie met de stad wordt niet vergeten. De Bredase beeldend kunstenaar Hubert Leyendeckers (1935) maakt kunst geïnspireerd op wetenschap en exposeerde in 1980 al eens in De Beyerd. Nu wordt hij geëerd met een grote presentatie. En dat ook nog eens in de nieuwbouw van het pand waar ooit De Beyerd gevestigd was. De expositie is samengesteld door de nieuwe directeur Dingeman Kuilman. Een schot in de roos.
Werk van Hubert Leyendeckers in de tentoonstelling True Beauty. Foto Piet den Blanken
Kuilman, sinds 1 oktober 2016 directeur van het museum, heeft een achtergrond als grafisch ontwerper. Hij is zelf op internet gaan zoeken naar digitale beelden op diverse terreinen van natuurwetenschappelijk onderzoek, van biologie, gezondheidszorg, natuurkunde, wiskunde tot sterrenkunde en ruimtevaart. Daarbij lette hij op de esthetische waarde van die beelden. Vervolgens zocht hij contact met de makers. Kuilman heeft bewust gekozen voor klein formaat prints, zodat de bezoeker gedwongen wordt er met de neus bovenop de beelden goed te bekijken. Wat opvalt is dat zonder informatie niet meteen duidelijk is of het gaat om een opname door een microscoop of door een telelens. En of het überhaupt wel om een foto gaat of dat het een visualisatie betreft. En precies dit verrassingseffect is de bedoeling van de expositie. “Natuurwetenschappelijk onderzoek ontwikkelt zich twee kanten op, steeds kleiner en steeds groter”, verklaart Kuilman. “Maar beide beelden worden vaak met een zwarte achtergrond weergegeven. Dat is de verbindende factor.”
Jupiter in valse kleuren, van Gerald Eichst.
Waarheidsgetrouw
In de expositie worden waarheidsgetrouwe beelden getoond, zoals een MRI-scan van een moeder met kind. Dat beeld roept, althans voor kunstkenners, direct associaties op met bekende voorstellingen in de kunstgeschiedenis van Maria met kind. Daarnaast worden ook beelden getoond met artistieke interpretaties. Deze zijn dus niet waarheidsgetrouw. Door kleur, scherptediepte en licht aan te brengen door middel van digitale beeldbewerking kan een voorstelling functioneel worden gemaakt, waardoor we zien wat we zien. Dat wil zeggen dat de verschillende onderdelen duidelijk zichtbaar worden en te onderscheiden zijn, zoals bij een foto van Jupiter. Om wolken en mist beter zichtbaar te maken zijn er kleuren toegevoegd die niet als zodanig waargenomen zijn. De ingrepen zijn artistieke keuzes. Het gaat hier dus om een ‘artist impression’ van de realiteit.
Oogholte, 2016, van Peter Maloca.
Het beeld van een oogholte is eigenlijk geen foto, maar een digitale reconstructie van een groot aantal microscopische opnamen van dwarsdoorsneden. De kleuren zijn later toegevoegd. Bij de eerste aanblik ziet het eruit als een grot. Het is verrassend te lezen dat het gaat om de aders achter een oog. Maar sommige dingen zijn zo klein (het kleinste deeltje) of zo groot (het omniversum) dat er geen beeld van te maken valt. Dan wordt er een visualisatie van gemaakt. Van een heel andere orde zijn de zogenaamde fractals, mooie vormen die ontstaan door wiskundige berekeningen.
Interessante toevoeging aan de expositie zijn de trefwoorden, de ‘zoekfuncties’ of ‘tags’ bij de objecten. Zo staat er bij een beeld van fractals niet alleen ‘wiskunde’ en ‘fantasie’ maar ook ‘outsider art’. Maar dat laatste is dan weer een interpretatie. We vinden nog meer van dergelijke toevoegingen die verwijzen naar de wereld van de kunst of naar beeldcultuur. Zo staat er ‘selfie’ bij het onderzoek van de bioloog François-Joseph Lapointe naar het scala aan micro-organismen uit zijn eigen lichaam. Ook bij de video DNA van James Pricer staat ‘selfie’, maar Pricer is dan ook een kunstenaar die een zelfportret maakte naar aanleiding van zijn persoonlijke data, afkomstig van weblogs en mobiele telefoons. Overigens begon Pricer zijn carrière als data-specialist voor bedrijven en overheden.
Moeder en zoon, 2015, van Rebecca Saxe. Foto Piet den Blanken
Slijmzwam
De expositie bevat nog meer humor. Zo wordt met de installatie Slijmzwam Andi de draak gestoken met onze verwachting dat er buitenaards leven bestaat dat met ons wil communiceren. “Waarschijnlijker is dat er geen hoogwaardig buitenaards leven is dat überhaupt met ons kán communiceren”, licht Kuilman toe. De eencellige slijmzwam wordt losgelaten op een soort seance-bord met letters erop. Bij iedere letter bevindt zich voedsel (een stipje havermout). Door middel van een filmopname wordt geregistreerd hoe de zwam uitbreidt en zijn weg vindt van letter naar letter en dus ‘hoe hij met ons communiceert’. De installatie is bedacht door Jan-Maarten Luursema die zich na een opleiding aan de kunstacademie specialiseerde als wetenschappelijk illustrator. Hij werkt op het Skills- en Simulatielab van het Radboud Universitair Medisch Centrum en is daarmee al geruime tijd bezig op het snijvlak van wetenschap en kunst.
Wat betreft de beeldende kunst in deze tentoonstelling steelt Hubert Leyendeckers de show, niet alleen in kwantitatieve maar ook in kwalitatieve zin. Zijn aandeel aan de expositie is een grote solo-presentatie binnen het geheel en zijn werk imponeert. Hij toont kleurrijke abstracte schilderingen, veelal in rond formaat, maar ook bouwsels. Alles geïnspireerd op het heelal en de ruimtevaart. Dit werk past hier prima bij de digitale wetenschappelijke beelden. Al meer dan zestig jaar werkt Leyendeckers aan zijn oeuvre en nog dagelijks is hij in zijn atelier te vinden. Speciaal voor deze tentoonstelling zijn enkele van zijn installaties gerestaureerd.
Museumdirecteur Dingeman Kuilman tijdens een introductie op de expositie ‘True Beauty’. Foto Piet den Blanken
Bij de expositie verscheen een klein gidsje met tekst en uitleg. Jammer is dat het beeldmateriaal daarin, met uitzondering van het werk van Hubert Leyendeckers, in zwart-wit is opgenomen . Het gaat bij deze expositie immers juist om de kleuren.
‘True Beauty. Op de grens van kunst en wetenschap’ is nog t/m 19 augustus 2018 te zien in Stedelijk Museum Breda.
Bekijk hier een kort filmportret van Hubert Leyendeckers:
Binnenkort in Brabant Cultureel van Hans Lodewijkx een essay over de relatie wetenschap en kunst.
© Brabant Cultureel 2018