Met de expositie ‘Working on the margins’ wil bkkc de aandacht vestigen op Artist-in-Residences in Noord-Brabant, niet alleen voor het publiek en de kunstenaars zelf, maar vooral voor cultuurbeleidsmakers. Het doel is om het belang van de gastateliers voor de ontwikkeling van kunstenaars aan te tonen. Daarom organiseert bkkc samen met een landelijke instantie op 29 maart 2018 een symposium over dit onderwerp.
door Irma van Bommel
Artist-in-Residences (AIRs) zijn residenties, ook wel gastateliers genoemd, waar kunstenaars voor een bepaalde tijd kunnen werken én wonen. Juist omdat zij er ook kunnen vertoeven, kunnen ze zich gedurende die periode helemaal wijden aan het kunstenaarschap, zonder afgeleid te worden door dagelijkse beslommeringen als een bijbaan of het gezinsleven.
“In 2014 zijn we vanuit bkkc begonnen met het inventariseren van AIRs in Brabant”, licht Atty Bax van bkkc toe. “En we hebben halfjaarlijkse netwerkbijeenkomsten georganiseerd om elkaar te leren kennen en te kijken wat we vanuit bkkc kunnen betekenen voor AIRs die belangrijk zijn voor de carrière van een kunstenaar en het kunstenveld. De AIR worden door gedreven mensen opgezet. Het is moeilijk om daar financiering voor te vinden, omdat veel subsidieregelingen tegenwoordig van economische modellen uitgaan en minder vanuit de inhoud kijken. Er is veel veranderd in subsidieland”, aldus Bax. Zij is zelf beeldend kunstenaar en bij bkkc werkzaam als adviseur, maar ze is ook projectleider van ‘Working on the margins’.
De expositie in het pand van bkkc aan de Spoorlaan in Tilburg is samengesteld door Ron Dirven, directeur-conservator van het Van GoghHuis in Zundert en organisator van een van de mooiste gastateliers van Noord-Brabant. “Wij hebben Ron Dirven gevraagd omdat hij een drijvende kracht is achter de samenwerking tussen AIRs in Brabant. En hij is een voorbeeld van hoe flexibel je mee kunt gaan met beleidswijzigingen en toch een Van Gogh residentie opzet en in de lucht houdt.”
Bezoekers van de expositie kijken naar een project van Artistic Strategies in Psychiatry. Foto Angulo Vidal
Symposium
“De expositie is slechts een onderdeel van de activiteiten die met steun van bkkc worden geïnitieerd”, vertelt Dirven. “Er wordt ook een symposium gehouden op 29 maart. Heidi Vogels van DutchCulture is daarvan de trekker. En we willen met het netwerk van AIRs in Brabant structureel verder gaan samenwerken. Esther van Rosmalen van Witte Rook heeft daarvoor een plan uitgeschreven. Alles bijeen is het doel om de AIRs in Brabant te versterken, door meer zichtbaarheid, bekendheid, samenwerking en (structurele) ondersteuning.”
Witte Rook is een platform in Breda, door en voor kunstenaars en met een eigen website, maar biedt ook een gastatelier. DutchCulture is een organisatie die internationale samenwerking in kunst, cultuur en erfgoed stimuleert. Zij zetelt in Amsterdam en wordt gesteund door het ministerie van OCW, het ministerie van Buitenlandse Zaken en de Europese Commissie. Voor wat betreft de AIR betekent het dat Nederlandse kunstenaars bij DutchCulture kunnen informeren naar residenties in het buitenland, maar ook dat buitenlandse kunstenaars zich kunnen melden voor een residentie in Nederland. ‘Ik wil dat AIRs hier in Noord-Brabant ook in het buitenland meer in zicht komen. Zodat de scene hier wat makkelijker kan aansluiten bij een internationaal netwerk’, schrijft Atty Bax in ‘Talent Centraal. Talentontwikkeling in Brabant’, een uitgave van bkkc en Brabant Cultuur (januari 2018).
Keramisch werk van Joris Link gemaakt in EKWC en te zien in de expositie bij bkkc. Foto Angulo Vidal
Onderzoek
In 2016 heeft Kim Vermeulen in opdracht van bkkc een onderzoek gedaan naar het belang van AIRs in Noord-Brabant. Zij was toen nog masterstudent Kunst en Cultuurwetenschappen (met specialisatie kunstbeleid en mecenaat) aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Een van haar bevindingen was dat subsidieverstrekkers de gastateliers nauwelijks steunen. In het onderzoek signaleert Vermeulen de ontwikkeling dat de overheid de verzorgingsstaat niet langer als ideaal hanteert. En dat heeft ook gevolgen voor de kunst. ‘Het terugtrekken van de overheid uit zich onder andere in veranderingen in het subsidiestelsel, waardoor kunstenaars gedwongen worden inkomsten uit andere bronnen te verkrijgen of zich meer op de markt moeten begeven.’
Dat de gastateliers de laatste jaren zo populair zijn, heeft hier waarschijnlijk ook mee te maken. Kunstenaars hebben behoefte aan een aaneengesloten werkperiode, om zich weer eens volledig op het werk te kunnen storten. Experimenteren, verdiepen, of juist cross-overs zoeken met andere disciplines zijn van belang voor de kunstenaar om zich te kunnen ontwikkelen na de academietijd. Gastateliers zijn er in alle soorten en maten. Ze zijn er voor bezinning, zoals ZIN in Vught, of voor samenwerking, zoals Leo XIII in Tilburg. Daarnaast zijn er de grote ateliers met technische begeleiding: Sundaymorning@EKWC in Oisterwijk voor keramiek, Grafisch Atelier Daglicht en Beeldenstorm in Eindhoven die recentelijk samengegaan zijn, en het nieuwe GlasLab in ’s-Hertogenbosch. Ook in het TextielLab in Tilburg kan onder begeleiding geëxperimenteerd worden met techniek, maar daar kan niet worden geslapen en het is dus geen AIR. Vanwege de professionele technische ondersteuning, de materialen en de apparatuur zijn de kosten voor werk en verblijf in deze grote ateliers uiteraard hoger dan in een ‘gewoon’ gastatelier.
-
- Kunstenaar aan het werk in Beeldenstorm. Foto Tahné Kleijn
-
- Blik in het gastatelier van het Van GoghHuis in Zundert met kunstenaar en Ron Dirven (links). Foto Tahné Kleijn
-
- Blik in de werkplaats van Beeldenstorm in Eindhoven. Foto Tahné Kleijn
-
- Gastatelier ZIN in Vught tijdens gastatelier van Frank Havermans. Foto René de Wit
Klik hierboven voor een blik in de ateliers
Fotowand
De foto’s van diverse ateliers die in het rapport van Kim Vermeulen zijn opgenomen zijn van fotografe Tahné Kleijn. In de expositie bij bkkc vult een complete wand haar foto’s. De kunstwerken in de expositie zijn uitgekozen door Ron Dirven. Voor zijn eigen AIR in Zundert koos hij voor het werk van Nel Aerts. Zij nam deel aan een uitwisselingsproject met een AIR in Antwerpen. Aan de tekeningen te zien heeft Aerts de atelierruimte nauwelijks verlaten. En dat terwijl de Buisse Heide om de hoek ligt. Kunstenaars als Ingrid Simons en Noortje Haegens hebben zich juist door dit natuurgebied laten inspireren en daar is prachtig werk uit voortgekomen. Dit werk zou op deze expositie niet hebben misstaan. Maar de keuze van Dirven geeft aan dat de kunstenaars vrij zijn om een manier van werken te zoeken die bij hen past. De een doet dat graag door nauwelijks het atelier te verlaten, de ander trekt erop uit, de natuur in. Hoewel het experiment en niet het eindproduct voorop staat, is een presentatie van het werk na afloop van de werkperiode wel een stok achter de deur om tot iets tastbaars te komen. De meeste gastateliers hebben dan ook een presentatieruimte.
Bijzonder in deze expositie is de aandacht voor minder bekende en niet zo voor de hand liggende gastateliers als Kunstblok bij Vitalis WoonZorg Groep en Artistic Strategies in Psychiatry bij GGzE, beide in Eindhoven. Laatstgenoemde is overigens een samenwerkingsverband met het Van Abbemuseum. Bij beide gastateliers worden kunstenaars gevraagd die projecten willen ontwikkelingen samen met de bewoners. De maatschappelijke betrokkenheid is dus groot.
Kunstwerk in Baltan Laboratories in Eindhoven. Foto Chris de Zeeuw
Per AIR is de financiering anders geregeld. Vaak maken organisatoren van AIRs gebruik van verschillende inkomstenbronnen. Op dit moment kunnen zij per project subsidie aanvragen via het Impulsgeldenprogramma van bkkc en fonds Brabant C, maar subsidie wordt alleen verstrekt als er ook via andere wegen geld binnenkomt. Kunstenaars kunnen momenteel bij het Mondriaanfonds subsidie aanvragen voor een werkperiode in een gastatelier, mits de aanvrager zelf tien procent ophoest, uit eigen middelen of via derden. Dit zijn echter incidentele oplossingen. Het zou mooi zijn als er een structurele oplossing zou komen voor de AiRs, om hun voortbestaan te garanderen. Het aanvragen van subsidies is namelijk zeer tijdrovend. Misschien kan bkkc, immers zelf subsidieverstrekker, daar een rol in spelen?
De expositie ‘Working on the margins: artist-in-residence programs in Brabant’ is nog t/m 1 april 2018 te zien bij bkkc.
Het symposium ‘Working on the margins: artist-in-residence programs today’ wordt gehouden op donderdag 29 maart 2018.
Brabant Cultureel schreef eerder over:
Europees Keramisch Werk Centrum
© Brabant Cultureel 2018