Fotograaf Jeroen Oerlemans (Vught 1970) werd op 2 oktober 2016 doodgeschoten tijdens zijn werk in de Libische stad Sirte. In de Rotterdamse Kunsthal is tot en met 4 maart 2018 een kleine overzichtstentoonstelling van zijn werk te zien, samengesteld door zijn weduwe Boes Hogewind. ‘De noodzaak van onafhankelijke berichtgeving was haar leidraad in de keuze tussen eigen verstilde lievelingen en reportagefoto’s die nog steeds actueel zijn.’
door Joep Eijkens
Omdat je weet hoe hij aan zijn einde kwam, ga je op de tentoonstelling met werk van fotojournalist Jeroen Oerlemans in de Rotterdamse Kunsthal anders kijken dan wanneer hij nog geleefd had. Zeker naar een foto die hij in september 2016 in de Libische stad Sirte maakte van een lid van het mijnopruimingsteam aldaar. Hij zal daar meer foto’s gemaakt hebben, maar dit is de laatste qua datum op deze tentoonstelling. Dus kort voor zijn dood op 2 oktober, denk je er onwillekeurig achteraan.
Afghanistan, Bamyan, 25 oktober 2005. Foto Jeroen Oerlemans
Het is Oerlemans’ weduwe Boes Hogewind die de vierendertig foto’s van de tentoonstelling geselecteerd heeft. Volgens de zaaltekst was ‘de noodzaak van onafhankelijke berichtgeving haar leidraad in de keuze tussen eigen verstilde lievelingen en reportagefoto’s die nog steeds actueel zijn’. In die selectie zitten foto’s die je direct als oorlogsfotografie kunt beschouwen. Andere onderwerpen krijgen minstens evenveel aandacht. Van huilende vrouwen bij een massagraf in Libanon in 2006 tot migranten in Griekenland en slachtoffers van de aardbeving in Haïti in 2010. Veel menselijke ellende, vaak gerelateerd aan een of andere oorlog.
Libanon, Tyre (Sur), 26 juli 2006. Foto: Jeroen Oerlemans
Een paar keer wordt de door Oerlemans indringend vastgelegde ellende opeens onderbroken door beelden uit een andere wereld, foto’s van zijn vrouw en kinderen. Jeroen Oerlemans leefde jarenlang in twee werelden. Aan de ene kant het veilige Nederland met een warm en rijk gezinsleven en de portretfotografie waarmee hij de kost verdiende, aan de andere kant de diverse brandhaarden en andere crisisgebieden waar hij heen ging om vast te leggen wat daar gebeurde om het te laten zien in kranten en tijdschriften.
Hij wist maar al te goed dat het gevaarlijk was wat hij deed en ondervond dat ook meer dan eens aan den lijve. In 2012 werd hij aan de Turks-Syrische grens ontvoerd door jihadisten, raakte gewond, maar werd gelukkig bevrijd door het Vrije Syrische leger. Het jaar daarop bleef hij dicht bij huis en beperkte hij zich tot portretopdrachten. Maar het bloed kroop waar het niet gaan kon en al snel ging hij weer op pad. Voor de meeste mensen is het niet voor te stellen dat iemand volkomen bewust kiest voor een leven dat zo vol risico’s zit. Is het dit allemaal waard?
Libya, Sirte, September 2016. Foto Jeroen Oerlemans
Schokkend
De in de Kunsthal bij elkaar gebrachte foto’s lijken een goede indruk te geven van het werk van Oerlemans als reportage- en oorlogsfotograaf. Bij de ingang van de tentoonstellingszaal waarschuwt een bordje het publiek voor enkele schokkende beelden. Eerlijk gezegd vind ik dat wel meevallen, het publiek is – helaas – de laatste jaren wel het een en ander gewend. De enige foto die vermoedelijk deze en gene kan choqueren, maakte Oerlemans op 28 augustus 2011.We zien een oude man op zoek naar zijn zoon tussen de verbrande resten van diverse mensen, gereduceerd tot weinig meer dan botten en schedels die wit oplichten tegen het zwarte as. Een tafereel uit een nachtmerrie.
Diverse foto’s springen er er qua compositie of anderszins uit. Prachtig is bijvoorbeeld de foto van een Afghaanse schaapherder die met zijn kudde staande wordt gehouden door een soldaat die hem wil fouilleren. Apart zijn de foto’s die Oerlemans in de zomer van 2014 maakte in het Oekraïense gebied waar de MH17 neergestort was. Eén van de foto’s zou ook een still kunnen zijn uit een film over een liefdesdrama.
De tentoonstelling van Jeroen Oerlemans in de Kunsthal in Rotterdam.
Sluipschutters
Op één punt in de zaal wordt als het ware een klein kruis gevormd doordat de horizontale lijn van de liggende foto’s onderbroken wordt door een verticaal lijntje van drie boven elkaar hangende foto’s. Oerlemans maakte ze op 26 juni 2016 aan de frontlinie in Sirte waar op dat moment strijders van de Al-Marsa Brigade in gevecht waren met sluipschutters van Islamitische Staat. Een levensgevaarlijke situatie dus. Op de bovenste foto is te zien dat een van de brigadestrijders zijn helm heeft geplaatst op de loop van zijn AK47 en die omhoog houdt om het vuren van IS-sluipschutters uit te lokken. De houding van de man doet even denken aan de iconische – al dan niet in scène gezette – foto The Falling Soldier die de beroemdste oorlogsfotograaf van de vorige eeuw Robert Capa in 1936 maakte tijdens de Spaanse Burgeroorlog. De daarop afgebeelde achterovervallende soldaat brengt me weer terug naar die ene noodlottige dag, 2 oktober 2016, toen Jeroen Oerlemans doodgeschoten werd in Sirte.
Jeroen Oerlemans, tot en met 4 maart 2018 in de Kunsthal Rotterdam.
www.jeroenoerlemansfoundation.com
© Brabant Cultureel 2018