Laatbloeier Kees Uittenhout schrijft historische romans met Dickensiaanse pen

De familie Gunner is genetisch belast. Generaties Gunner kiezen telkens opnieuw voor het kwaad en uiteraard levert dat volop stof voor de romanschrijver die deze familie al in meerdere boeken ten tonele voert. Die schrijver woont in Sprang-Capelle en heet Kees Uittenhout. Behalve schrijver is Uittenhout ook uitgever in eigen beheer, wat hem goed bevalt. In historische romans kan hij zijn liefde voor geschiedenis kwijt.

door Joep Trommelen

Kees Uittenhout was in Zuid-Afrika toen de zwarte student Chumani Maxwele op 9 maart 2015 het standbeeld van Cecil Rhodes (1853-1902) bij de Universiteit van Kaapstad met stront overgoot en daarmee de protestbeweging ‘Rhodes must fall’ in gang zette. Tweeëneenhalf jaar later rolde Uittenhouts derde roman, Vaders, zonen en broers van de persen. Een meeslepend verhaal gebaseerd op dat van de beruchte Rhodes en verweven met dat van zes generaties uit de familie Gunner. Die familie speelde ook al de hoofdrol in de roman Gunner’s Woede uit 2015.

Opdracht
In de woonkamer van zijn huis in het fraaie buitengebied van Sprang-Capelle vertelt Uittenhout, die in 2008 zijn grafische ontwerpstudio verkocht en zich daarna geheel op het schrijven richtte, over wat er na zijn bezoek aan Zuid-Afrika gebeurde. “Ik ging me in de figuur Rhodes verdiepen en ontdekte dat de man met zijn diamanten de rijkste man ter wereld was, dat hij premier van de Kaap werd, een staatsgreep pleegde en diep viel. Daarbij ontdekte ik dat de man een volslagen gek was, een imperialistisch figuur die Engeland als ‘leading nation’ zag en wilde dat de hele wereld Brits moest zijn. Dat alle ‘barbaren’ daarvoor moesten wijken, te beginnen met de zwarten in Afrika. Feitelijk het Lebensraum-principe en het racisme en nationalisme en de gewelddadigheid en het ‘white man’s privilege’ van Hitler. Zo kwam ik op het idee om mijzelf de opdracht te geven een verhaal te vertellen dat van de ideeën van Rhodes naar die van de nazi’s leidde.”

Vaders, zonen en broers is wat Uittenhout (Utrecht 1951) zelf het liefst een ‘historische fantasie’ noemt. Hij verweeft in al zijn boeken bestaande historische feiten met een verzonnen verhaal. Deze keer begint dat met Willem Gunner. Hij krijgt van Rhodes de opdracht om met een deel van diens gigantische erfenis een academie te stichten die een elite moet opleiden die dat grote Britse rijk kan gaan leiden. Deze Rhodes Scholarship in Oxford bestaat nog steeds. Maar pogingen om ook dáár diens standbeeld omver te krijgen mislukten tot dusver, omdat andere geldschieters dan hun steun aan de universiteit dreigden in te trekken.

“Dat zegt genoeg over hoe het racismedebat in Engeland er voor staat”, zegt Uittenhout. Hij trekt een vergelijking met het debat rond de standbeelden die ook Nederland kent, bijvoorbeeld van ‘helden’ als Jan Pieterszoon Coen, die ook nog eens een hele tunnel naar zich vernoemd weet. Ook lieden als Coen waren ‘racistische boeven’, een feit dat in Nederland graag onder de mat wordt geveegd, stelt Uittenhout. “Ik ben overigens persoonlijk niet voor het omver halen van zulke standbeelden. Die moeten juist blijven staan, omdat ze ons rekenschap geven van het verleden. Wel moeten we ze voortaan in de juiste context plaatsen, niet als verering van helden maar als herinnering aan zwarte bladzijden uit onze geschiedenis. Want wie zijn geschiedenis serieus neemt, moet ook die onder ogen durven te zien.”

Slavernij
In 2012 verscheen Uittenhouts eerste roman, Gouden Handel, over de rol van Nederland in de slavernij. Vol zwarte bladzijden uit de vaderlandse geschiedenis. Dat boek verscheen bij uitgeverij Conserve. Uittenhout prijst de inzet van de uitgever, maar besloot aan het eind van de rit toch voortaan in eigen beheer te gaan publiceren, via Brave New Books. Volgens het ‘print on demand’ systeem.

“Bij een uitgever lever je je autonomie in. Ze stellen het daar ook niet op prijs als je je met de letter, de omslag en de boekpresentatie bemoeit. Gelukkig is de hele oplage van 750 exemplaren wel verkocht, maar 90 procent ging via internet. Boekwinkels zijn volgens mij een aflopende zaak. Online heeft de toekomst, of we dat nu fijn vinden of niet. Ik heb daarom bewust gekozen voor Brave New Books, dat vooral via Bol.com verkoopt. En dat bevalt prima.”

Gunner’s Woede werd zelfs door Brave New Books en Bol.com uitgeroepen tot Boek van het jaar 2015. Weliswaar een geval van ‘slager keurt eigen vlees’, maar zelfs een slager kan maar één stukje vlees tot het beste uitroepen. Kees Uittenhout vindt het wel best. “Zoiets bevordert allicht de verkoop. Er is wat reclame uit voortgekomen, zelfs op de radio, bij dat rare Sky Radio nota bene!”

Vaders, zonen en broers is bovendien aangeschaft door alle bibliotheken in Nederland. Koepelorganisatie NBD Biblion wijdde er een recensie aan. ‘Een van begin tot einde boeiend boek mede door de rake beschrijvingen die tot de verbeelding spreken. Jammer van de taal- en drukfoutjes die te vaak voorkomen, maar dat doet niets af aan deze knap gecomponeerde roman,’ schrijft recensent René Delleman.

Opofferen
Uittenhout kan zich daar wel in vinden. “Die kleine foutjes moet ik maar op de koop toenemen, volgende keer beter.” Wellicht is dat toch wat een redacteur van een uitgeverij kan voorkomen, maar Uittenhout wil er zijn autonomie niet voor opofferen. “Het enige andere dat ik mis doordat ik geen uitgever heb die voor de distributie zorgt, is de emotie van een boek dat in de winkel ligt. Maar het ligt nu wel in alle bibliotheken, en dat is ook al heel wat. Het boek is enthousiast ontvangen. Ik heb inmiddels een schare vaste lezers die mij volgen.”

De generaties Gunner in het nieuwe boek kiezen telkens opnieuw voor het kwaad, totdat Max, de verteller van het verhaal, aan het Oostfront bij Leningrad te midden van dood en verderf inziet hoe de familiegenen het lot van de Gunners sturen. Hij waagt een poging om met die traditie te breken. Het gaat te ver om het einde hier te verklappen. Maar voordat het boek zijn climax bereikt, heeft Uittenhout de lezer meegenomen in een dolle en huiveringwekkende rit in de achtbaan van de historie. Het boek is een echte page turner.

Wat opvalt zijn de rake beschrijvingen van locaties. Uittenhout laat ze voor je ogen tot leven komen, wat het verhaal authenticiteit verleent en de plot geloofwaardig maakt. “Ik steek erg veel onderzoek in mijn boeken. Alle feiten moeten kloppen. Ik ben ook op alle plaatsen geweest die in het boek worden beschreven. Dat klooster in de bergen bestaat echt. Ik was ook in Rome, in het Vaticaan. En in Zuid-Afrika. Ik zet mijn verhalen eerst in grote lijnen neer, als een soort houtskoolschets. En daarna ga ik er mee de diepte in, probeer er psychologische diepgang in aan te brengen. Ik sluit me ook helemaal af als ik aan het werk ben.”

Genen
De vraag die Uittenhout in zijn roman onderzoekt, is: kan een mens qua gedrag aan zijn genen ontsnappen? “Nee, dat kan denk ik niet”, legt hij uit. “Dat wil ik in het boek laten zien en dat zie je ook overal om je heen in onze maatschappij. In de misdaad bijvoorbeeld. Je ziet dat zonen van misdadige vaders ook vaak misdadiger worden. Dat zal ook best met hun omgeving te maken hebben. De vaders geven niet alleen de genen door, maar scheppen vaak ook de omstandigheden waarin kinderen opgroeien. Natuurlijk ontwikkelen mensen zich in samenspel met hun omgeving. Maar ik denk dat de genen overheersen. Ik zie dat zelf ook als ik naar mijn eigen kinderen en oudste kleinkind kijk. Dan zie ik gewoon overduidelijk dingen waarvan ik denk: ik weet wel van wie jij dat hebt! In mijn boek gaat het vooral om de negatieve kant van hoe dat met die genen werkt. Maar gelukkig kan het ook op een positieve manier werken. Mensen geven ook hun goede genen door. Maar in de geschiedenis van de Gunners pakt het uiteindelijk verkeerd uit. Het doorgeven van macht gaat volgens mij ook deels via de genen. Kijk maar naar de VS, waar de leiding van het land steeds royalistischer trekjes krijgt met dynastieën die regeren: de Kennedy’s, de Clintons, de Bushes. En wie weet wat daar nog allemaal gaat volgen.”

Inmiddels is Kees Uittenhout bezig aan zijn nieuw boek, Kaf. Het frame van die roman, de historische basis, is klaar, legt hij uit. “Ik ga nu de karakterologische aspecten van de beschreven mensen doorgronden. De kleuren in de houtskoolschets aanbrengen zogezegd.”

Revolutie
Kaf speelt in het Londen van 1820. De industriële revolutie is in alle hevigheid losgebarsten. Het boek verhaalt over de strijd van landarbeiders tegen de komst van machines, met name stoomdorsmachines, die hen het werk uit handen nemen. Hun leider is de geheimzinnige kapitein Swing. “Waarschijnlijk heeft die niet echt bestaan, al gaan er talloze verhalen over hem. Het is eerder een mythische figuur die ik in het boek tot leven laat komen. Hij en zijn rebellen vernietigen dorsmachines en steken hooimijten in brand van pachters die machines boven arbeiders verkiezen.”

Uittenhout beschrijft hoe de komst van machines mensen van het platteland naar de ‘slums’ in grote steden drijft. “Daar heersen armoede, ziekte, vuiligheid. Je ziet die ontwikkeling nog steeds in allerlei grote steden in de wereld. Mensen wonen liever in krotjes in de stad dan op het platteland, gewoon vanwege de kans op werk.” Hij heeft veel research gedaan naar hoe het leven in het Londen van toen eruitzag om een geloofwaardige setting te kunnen bieden aan zijn verhaal. In zijn eerdere romans was dat ook een van de sterke punten: het tot leven laten komen van een verhaal. Uittenhout heeft de bekende recensent Kees ’t Hart zijn werk laten lezen en die noemde zijn beschrijvingen Dickensiaans. En dat keert in Kaf zeker terug, bezweert de auteur.

In Kaf worden landarbeiders werkloos door de komst van de stoomdorsmachine en trekken zij massaal naar de stad. “Maar het was niet zo dat die massa’s dat zomaar accepteerden, er was wel degelijk opstand. Ik heb mijn fantasie op Swing en zijn aanhangers losgelaten. Het boek gaat over de angst voor het onbekende. Die is van alle tijden, soms terecht, soms onterecht. Dat zie je nu met de robotisering die ons de komende tijd gaat beheersen, als ik het moet geloven. Nu zal er geen kapitein Swing meer opstaan denk ik, maar het idee is hetzelfde.”

Uittenhout is een laatbloeier die zijn schrijfdroom pas waar kon gaan maken toen hij stopte met zijn bedrijf. “Dat ik wat ik zelf ‘historische fantasie’ zou gaan schrijven, stond eigenlijk al vast, ook al weet ik dat zoiets voor een klein publiek zal zijn. Maar het zit gewoon in me: de liefde voor geschiedenis. De zoektocht naar hoe die in elkaar heeft gezeten en het verbeelden van hoe dat had kunnen zijn, fascineren me.” 

© Brabant Cultureel 2017