In wonderlijke wereld van Chinese opera heeft een elegante vrouw bakkebaarden

In Eindhoven bestaat een levendige Chinese cultuur. Niet alleen in de eethuizen, maar ook op culturele podia. Een kijkje achter de schermen van de Chinese opera, in het Centrum voor de Kunsten Eindhoven (CKE). Een wereld waarin vrouwen bakkebaarden dragen en mannen lange wimpers hebben.

door Joke Knoop

Het moet worden gezegd: een Chinese opera valt niet mee. Weliswaar oogstrelend met fantastische kostuums en kunstig opgemaakte gezichten. Maar bij tijden ook snerpend scherpe klanken, althans voor Westerse oren. Ooit is mijn gehoor gepijnigd in een simpel eethuis in Beijing, waar op de televisie een opera was te zien. Dat was eens en nooit meer… totdat Caroline Kam enthousiast vertelt over deze eeuwenoude kunstvorm. Zij weet de nieuwsgierigheid te wekken.

Caroline Kam doceert Chinese zang en acteerkunst aan het Centrum voor Kunst in Eindhoven (CKE). Haar Chinese opera groep Eindhoven voert jaarlijks een opera uit, dit keer begin november. Vooraf stelt Caroline Kam (ofwel Ching Wah) gerust: “Wij spelen een Kantonese opera en dat klinkt heel anders dan de Beijing opera waar je alleen hoge tonen en hoge stemmen hebt gehoord. De Kantonese opera heeft meer toonhoogten en naast hoge ook lage stemmen.” Van de driehonderd Chinese operavormen is de Kantonese de populairste. Ook in het Westen, verzekert Kam.

Caroline Kam en haar man Yuk Wah Shek (docent muziek) uit Tilburg vormen de spil van de Chinese cultuur in het zuiden van Nederland. Samen hebben zij de Stichting Chinese Cultuur en Kunst (SCCK) opgezet. Vijf jaar geleden begon het echtpaar met de Chinese operaklas in Eindhoven. Bij de voorstelling dit jaar zijn ruim dertig mensen betrokken; uit Noord-Brabant, uit België en uit Engeland. Zij hebben allemaal een Chinese achtergrond, uitgezonderd cellist Gerard Kwak. Zijn instrument valt uit de toon, want de cello is geen traditioneel Chinees instrument, zoals de pipa, de erhu of de gong. “Wel een instrument dat goed past bij de Chinese klanken. We maken een cross-over”, lacht de docente. 

Kennismaking
Kam ziet het als haar missie om het Westen in contact te brengen met de Chinese cultuur. Om de kennismaking vlot te laten verlopen, knipt ze de uitvoering van de operaklas in Eindhoven in korte verhaaltjes. Het zijn geen legendes maar waar gebeurde traditionele verhalen rond universele thema’s: liefde, haat, jaloezie, bedrog, machtswellust, oorlogen, moord en doodslag.

Dat alles gebed in eeuwenoude symboliek en daar begint de andere, de fascinerende wereld van de Chinese opera. Een wereld van mystiek, van eeuwenoude gebruiken en voorgeschreven gebaren, van gestileerde wezens. Een wereld waar een elegante vrouw brede bakkebaarden hoort te hebben… Bakkebaarden en elegantie? Jawel, de zwarte streep aan beide kanten van het gezicht maakt het gelaat smaller.

De Chinese opera wil een mooi kijk- en hoorspel zijn. Repen plakband strijken de gezichten van de acteurs/zangers glad tot er geen rimpel of hangwang meer te zien is. De eigen gelaatstrekken, de wenkbrauwen, de lippen verdwijnen onder een dikke laag witte schmink. Alles in het gezicht moet omhoog wijzen: wenkbrauwen, oog- en mondhoeken. Na de witte laag worden de lijnen gezet en daarna volgt een rozerode laag schmink rond de ogen en op de wangen. De lippen worden rood gestift en het geheel wordt met wit poeder vervolmaakt. Eten lukt dan niet meer, drinken kan alleen met een rietje.

Klik op de afbeelding om de foto’s van Gemma van der Heyden te bekijken.

Gordijntjes
De hoofdtooi is een zware last om te dragen. Met oneindig geduld steken acteurs de glitters in de pruik en de kroon. Vrouwengezichten worden omlijst door golfjes nepharen. Operamannen hebben die gordijntjes niet. Mannen zijn herkenbaar aan helmen met veren en stenen van glas, aan hun lage stem en aan hun houding. Het aantrekken van de loodzware kleding (bezaaid met glitters) kunnen de spelers niet alleen. De mouwen zijn soms meer dan een meter wijd en twee meter lang.

Al die voorbereidingen kosten de spelers ieder twee en een half uur. Brabant Cultureel volgt de transformatie van Caroline Kam van vrouw in een manhaftige generaal. Achter de schermen oefent zij de mannelijke loop van de hoge militair: Ze maakt haar tengere lijf breed, ze zet grote, wijde passen met aan haar voeten het traditionele mannenschoeisel met een centimeters dikke hard zool. De generaal is de geheime minnaar van de keizerin. De geliefde keizerin traint het sierlijk voortbewegen op haar gladde muiltjes. Eerst de hak op de grond, dan de voet kantelen naar de buitenzijde en vervolgens naar de binnenzijde. De keizerin houdt voorzichtig haar breekbare bakkebaarden vast. De generaal heeft lange wimpers en doet het zonder bakkebaarden. Hij is een man.

Keizers
De Chinese opera was eeuwenlang het spel van machtige mannen. De eerste Chinese opera’s dateren uit de Tang dynastie (618-907). De opera was het vermaak van keizers en machthebbers. Vrouwen waren er niet bij, noch als spelers noch als toeschouwers. De mannelijke spelers vervulden de vrouwenrollen. De acteurs waren er trouwens ook voor het persoonlijke plezier van de mannen. De opera was uitsluitend voor de elite.

Pas tijdens de Qing dynastie (1636-1912) wordt de opera toegankelijk voor de andere Chinezen. Tegelijkertijd veroveren vrouwen hun plaats op het podium. Anno 2017 zijn de rollen helemaal omgedraaid: vrouwen spelen ook mannenrollen. Weinig mannen spelen vrouwenrollen. Zowel in het Westen als in het Oosten voelen weinig mannen zich geroepen om te zingen in de Chinese opera.

Nog een grote verandering is de opkomst van de operascholen. Voorheen werd de kunst alleen van meester op leerling doorgegeven. Caroline Kam heeft haar kennis en kunde opgedaan bij een meester in Parijs. Haar kleinzoon Yan Long gaat, als hij in China met vakantie is, naar een operaschool om zich verder te bekwamen op de pipa, een instrument met vier snaren en honderdtwintig technieken. Hij heeft acht van de tien niveaus gehaald, zegt ze trots.

Identiteit
De Chinese overheid stimuleert de scholen en ziet opera als een waardevolle kunstvorm. Het is onderdeel van de Chinese identiteit, zo wil het regime. Toch is de zeventienjarige kleinzoon een uitzondering, want zowel in China als in dit deel van de wereld is de belangstelling van jongeren tanende.

Op het podium in Eindhoven variëren de leeftijden van vijftig tot zeventig jaar. In het publiek zijn enkele jongeren en kinderen. De opera is vooral geliefd onder ouderen. De jonge generatie heeft minder behoefte aan de oude tradities en sommigen spreken de taal herkomst onvoldoende. Mede daarom worden de scènes toegelicht in het Kantonees en in het Nederlands.

En dan de voorstelling, waar het per slot van rekening om draait. Het moet gezegd: er is meer klankenrijkdom dan verwacht, de muziek bevat onverwacht veel lagen en de instrumenten zijn goed op elkaar afgestemd. De zangstemmen variëren van hoog tot laag, de acteurs verstaan de kunst in gebaar en de make-up en de kostuums zijn wonderbaarlijk mooi. Een spektakel om te zien. Maar eerlijk is eerlijk: het is nog steeds wennen voor Westerse oren.

Centrum voor de Kunsten Eindhoven: cursussen en workshops

Een smaakmaker uit 2016 op YouTube 

Yan Long op de Pipa

 

© Brabant Cultureel 2017