De zogeheten Kwartjesboeken van Drukkerij Uitgeverij Helmond, bedoeld om in de crisisjaren ook armere arbeiderskinderen aan het lezen te houden, liggen tot en met 30 juni 2017 te kijk in het Industrieel Atrium in Helmond. Het is bijna niet voor te stellen dat deze brave boekjes in 1941 door de Duitse bezetter werden verboden.
door Anja van den Akker
Een faillissement is zelden aanleiding tot een feestje. Toch hebben de initiatiefnemers van de expositie over de ooit befaamde Drukkerij Uitgeverij Helmond het feit dat dit bedrijf vijfendertig jaar geleden ter ziele ging, aangegrepen voor een tentoonstelling in het Industrieel Atrium. Dit kenniscentrum poogt het industrieel erfgoed van met name Helmond en omgeving voor het nageslacht te bewaren.
Een oude rotatiepers bij Drukkerij Helmond waarop de krant werd gedrukt. Foto Stichting Industrieel Erfgoed
Jeugdlectuur
De Kwartjesboeken zijn bedacht door de toenmalige directeur Gerardus Hendriks, die ooit als werknemer bij de drukkerij begon. In de crisisjaren tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog hadden veel werkloze gezinnen wel wat anders aan hun hoofd dan boeken kopen. Maar door de lage prijs, een kwartje, verkocht deze geïllustreerde jeugdlectuur toch goed. Bovendien hield Hendriks hiermee zijn werknemers aan het de gang.
De boekjes, waarvan 273 verschillende titels verschenen, werden vanaf 1932 gedrukt op goedkoop krantenpapier. Talloze bekende maar ook onbekendere auteurs, al dan niet onder pseudoniem, tekenden ervoor. Zo leefde de dichter Bert Voeten zich uit als Hans van den Bosch, Leo H. van der Mark of B. van Beenen. Er zijn 172 titels voor jongens gedrukt en 101 voor meisjes, allemaal onder de vlag van de Nederlandsche Jeugdbibliotheek.
In 1941 kwam er een eind aan de Kwartjesboeken. De Duitse bezetter verbood ze. Volgens historica Laura Bertels, die de expositie mede heeft ingericht, vonden de Duitsers sommige titels te nationalistisch. Zo was er de serie Hollandse Helden over Hollanders die een wereldstad stichten. Het waren keurige boekjes voor alle geloofsovertuigingen, maar wel altijd educatief, vertelt Bertels. Over avonturen in verre landen bijvoorbeeld. Voor de meisjes waren er zwijmelverhaaltjes over verlovingen en romances. Maar er verschenen ook unisex onderwerpen, zoals De Avonturen van Brammetje. Na de oorlog nam de uitgeverij de draad weer op, maar voor een kwartje ging dat niet meer. De belangstelling voor duurdere uitgaven bleek toch te klein. Een van de meest verkochte boeken was Met de Uiver naar Melbourne door Nor Heerkens: 50.000 stuks. Alles bij elkaar wordt het verkoopcijfer van de Kwartjesboeken geschat op ruim één miljoen exemplaren.
Vennootschap
De historie van de uitgeverij is kleurrijk. De feitelijke basis werd gelegd in 1887 toen ene Hubertus van den Boogaart een vennootschap aanging met de weduwe van Arnoldus van Moorsel. Dat leidde tot drukkerij Van Moorsel en Van den Boogaart. In 1913 ontstond daaruit de NV Boek- en Handelsdrukkerij Helmond, de latere Drukkerij Uitgeverij Helmond.
Boekdruk rotatie en krantenpers bij drukkerij Helmond N.V. aan Zuid Koninginnewal. Foto Stichting Industrieel Erfgoed
Na de Tweede Wereldoorlog, tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw, was dat een van de grotere drukkerijen in het land. Er rolde van alles van de persen: tijdschriften, reisgidsen, wetenschappelijke publicaties en nog veel meer. Door de opkomst van moderne technieken en de moordende concurrentie mede uit het buitenland viel de drukkerij uiteindelijk in 1982 om.
In het Industrieel Atrium is naast deze wisseltentoonstelling nog meer te zien. De tachtig jaar oude directiekamer van Hatéma, die ongeschonden naar het Industrieel Atrium werd overgeheveld, is zeker een bezoekje waard. De afdelingen metaal, energie, drukkerij en textiel zullen bij veel oudere bezoekers herinneringen oproepen. Een geyser van meer dan een eeuw geleden, oude gasmeters, een instrumentendraaibank uit 1890 en niet te vergeten de maquette van het Peapark: de imposante kasteelvilla met vijfenveertig vertrekken die textielbaron Piet de Wit voor echtgenote Anna, zijn voormalige huishoudster, in 1914 liet bouwen in de Warande in Helmond. De naam Pea verwijst naar beider voornamen. Toen De Wit failliet ging, liet de koper het in 1928 met veel bombarie opblazen en sloopte het. In stadspark De Warande liggen nog een paar stenen ter herinnering aan dit markante stukje Helmondse historie.
Het gebouw van drukkerij Helmond aan de Zuid Koninginnewal in Helmond. Het personeel staat klaar voor een uitstapje. Foto Stichting Industriëel Erfgoed
Drukkerij / Uitgeverij Helmond en de Kwartjesboeken, t/m 30 juni 2017 in Het Industrieel Atrium, Helmond.
© Brabant Cultureel 2017
Ik heb van Jullie een boekje terug gevonden tussen mijn vele boeken/boekjes.
Het Heet Bronnen van de Dierenriem, een klein wit boekje er staat een afbeelding op met daaronder de beschrijving onder het teken Boogschutter. Ik lees het nog regelmatig maar vraag me af of deze boekjes er nog zijn met andere dierenriemen.