Laatbloeier Jan van Rijthoven: ‘Schrijven roman kwestie van lange adem’

Jan van Rijthoven is pas vanaf zijn zeventigste levensjaar auteur van romans. Zijn vierde boek zit in de pen. Leeftijd is geen probleem, een kwestie van gewoon doorschrijven. Hij beschouwt het als een eer dat zijn boeken worden uitgegeven.

door Joke Knoop

In Oisterwijk is Jan van Rijthoven (Tilburg 1941) geen onbekende. Hij schreef teksten voor de Oisterwijkse Revue, voor cabaret, voor zijn optredens als tonprater, carnavalsliedjes. Hij maakte gedichten waarvan er een aantal is gepubliceerd, hij richtte Brabant Cabaret op en vormde de helft van het clownsduo De Martelli’s. Hij was bovendien drie jaar stadsdichter in zijn woonplaats. Daarnaast verzorgde Van Rijthoven jarenlang een wekelijkse spreuk (onder pseudoniem Van Hepscheuten) in het lokale blad De Nieuwsklok.

Dat is echter allemaal voltooid verleden tijd. De duizendpoot Van Rijthoven is vanaf zijn zeventigste uitsluitend nog romancier. Hij heeft inmiddels drie romans op zijn naam staan en de vierde zit in de pen. Dat vierde boek verschijnt vermoedelijk najaar 2017. Van Rijthoven wil daar nog niets over kwijt. Hij verkeert immers nog in de onderzoeksfase en dat duurt maanden. Voor elk boek gaat de Oisterwijkse schrijver nauwgezet de feiten na. “Want ook in fictie moeten de feiten kloppen”, zegt hij.

In zijn werkkamer laat hij de werkmappen zien, vol met prints, krantenknipsels en aantekeningen. De havenstad in Oman in zijn laatste roman, komt tot leven door de beschrijving van de omgeving, de drukte, de bouwwerken, het scheepsverkeer. Dankzij internet klopt het allemaal, verzekert de schrijver. Voor zijn eerste roman Julia reisde hij naar Zeist en Bilthoven om te kijken en de sfeer te proeven. Voor zijn recent verschenen roman In de schaduw van het bestaan sprak de schrijver uit uitgebreid met twee commando’s, las over het werk in gevaarlijke gebieden en leefde zich in.

Beginnersboek
Natuurlijk put hij ook uit zijn eigen levenservaring en uit zijn omgeving. Van Rijthoven was voor zijn pensionering bedrijfsadviseur en interim-manager. Echtgenoot en vader van vijf kinderen. Zijn debuut in 2013, Julia, heeft onmiskenbaar Oisterwijkse elementen, althans voor de kenners. “Echt een beginnersboek”, zegt Van Rijthoven eerlijk. Het schrijven smaakt naar meer. Op 72-jarige leeftijd zet hij een punt achter zijn beroepsleven. Sindsdien wijdt hij zich volledig aan het schrijven van romans.

Twee jaar na Julia verschijnt zijn tweede roman, De Vermogensbeheerder. Anders dan de titel doet vermoeden, gaat het niet over het grote geld. De roman verhaalt over lief en leed, ambitie, actie, wraak, venijn. Die elementen zijn onontbeerlijk voor een roman, stelt Van Rijthoven. Die aspecten zijn ook terug te vinden in In de Schaduw van het bestaan, waarin commando Frank zijn missie geheim moet houden. Dat zet zijn liefdesrelatie op scherp. Zoals het een romancier betaamt, schept Van Rijthoven zijlijnverhalen, diept hij karakters uit en brengt hij er een vleug actualiteit in.

Klik op de foto voor meer opnamen.

Zijn schrijfstijl heeft weinig franje, is rechttoe rechtaan. Van Rijthoven: “Dat is geen bewuste keuze. Het is mijn manier van schrijven. Het is geen hogere schrijfkunst, geen literatuur. Het is wel spannend. Wel zoek ik mooie metaforen. Soms maak ik een eigen versie van beeldspraak om niet in clichés te vervallen. Ik kies bewust zalvende, huichelachtige woorden in de passages over seksueel misbruik in de kerk.”

Daglicht
Vrijwel elke dag trekt Jan van Rijthoven zich terug in zijn werkkamer. Zijn bureau baadt in het daglicht, want zonder dat kan hij niet schrijven. Zijn vulpen, een fraaie Waterman, ligt klaar. “Het verhaal moet letterlijk uit mijn pen vloeien.” Hij bezint zich op een thema en speurt naar de feiten. Tegelijkertijd schrijft hij met de vulpen een eerste ruwe versie in een blocnote. Hij maakt met opzet een brede kantlijn, om plaats te laten voor zijn vele opmerkingen. In dit stadium kan alles nog anders. Hij bedenkt de hoofdlijnen, de plots en de zijlijnverhalen. Hij werkt de personages uit, verdiept zich in hun karakter, hun uiterlijk, hun familie. “Totdat zo’n persoon voor mij gaat leven.”

Als dat alles op papier staat, begint het ‘finetunen’. Wederom schrijft hij met vulpen in een tweede dik schrift. Ook daar verandert nog wat, maar in dit stadium zijn er veel minder doorhalingen. Tenslotte tikt Van Rijthoven zijn manuscript in het computerscherm. “Dat uittikken is het ambachtelijk deel van schrijven, het schrijven met de vulpen is de creatieve fase.” Tijdens het schrijfproces leest zijn vrouw mee. Maar het uiteindelijke oordeel ligt bij een van zijn dochters. “Dan moet ik van haar schrappen. Dan ben ik soms wel twee dagen boos op haar, maar uiteindelijk heeft ze wel gelijk en doe ik dat.”

Seminarie
Jan van Rijthoven is van jongs af aan bedreven met de pen. Hij schreef zijn eerste tekst toen hij veertien was: een lied voor de jarige prefect van het klein seminarie in Tilburg. Oh kanarie, je bent zo ideaal, luidde de cabaretachtige tekst voor de prefect, die een volière had. Het werkje zette de toon voor veel van zijn latere teksten die licht en luchtig zijn. Hij bekwaamt zich in het schrijven van dialogen. “Dat is een apart vak en dat beheers ik.”

En nu dan romans. Waarom geen ander gewild genre zoals detectives of thrillers? Van Rijthoven schudt het hoofd. “Ik geef niks om thrillers en detectives. Niet om te lezen en niet om te schrijven. Dan zit je vast aan het keurslijf van het verhaal, je weet tevoren hoe het eindigt. Je hebt minder zijlijnen.”

Rest de vraag wat hem bezielt om op latere leeftijd aan zoiets tijdrovends als een roman te beginnen. Van Rijthoven heeft zijn antwoord voorbereid: ”Ik liep al langer met dat idee rond, maar ik had er nooit de tijd voor. Een roman is een kwestie van lange adem. Ik was zeventig toen ik aan een schrijverscursus begon voor korte verhalen en columns. Ik wilde een roman schrijven en ben gewoon begonnen met mijn docent als coach.”

Zijn eerste boek liet hij uitgeven door de drukker van zijn prentenboeken onder pseudoniem van Van Hepscheuten. “Bij mijn tweede boek zei mijn coach dat ik het aan een uitgever moest aanbieden. Tot mijn verrassing wilden vier uitgevers het boek hebben. Het derde boek is door dezelfde uitgever, Aspekt, gepubliceerd.”

“Ik ben altijd bezig met creativiteit en met taal. Deze molen boven (hij wijst op zijn hoofd) staat nooit stil. Tja. Waarom veel tijd spenderen aan het schrijven van een boek? De eer om een boek uit te geven. Stel dat het een bestseller wordt, al zit ik daar niet op te wachten.” Laten wij het houden op het oude gezegde: wie schrijft die blijft.

Jan van Rijthoven, in de schaduw van het bestaan. Soesterberg: Aspekt 2016, 274 pp.,
ISBN 9789463380935, pb., € 17,95.

www.janvanrijthoven.nl

www.uitgeverijaspekt.nl

Eerdere publicaties over Jan van de Rijthoven op Brabant Cultureel ‘Julia’ en ‘De Vermogensbeheerder’

© Brabant Cultureel 2017