Zijn foto van het Afghaanse meisje dat ons in 1985 met haar felgroene ogen aankeek vanaf de cover van het blad National Geographic ging de hele wereld over. Het werd een icoon van de vluchtelingen overal ter wereld en van de niet aflatende oorlog in Afghanistan. Maar de fotograaf Steve McCurry maakte veel meer foto’s en een selectie daaruit is nu te zien in Helmond.
door Anja van den Akker
Eén foto kan je leven totaal veranderen, weet Steve McCurry (1950) als geen ander. Zijn portret van een twaalfjarig Afghaans meisje met felgroene ogen in een Pakistaans vluchtelingenkamp maakte deze lokale fotograaf uit Philadelphia wereldberoemd. De foto The Afghan Girl werd sinds de publicatie ervan in 1985 in National Geographic de meest bekende plaat uit de historie van dit gerenommeerde blad.
De foto van een twaalfjarig Afghaans meisje met felgroene ogen maakte fotograaf Steve McCurry wereldberoemd. Foto Steve McCurry / Magnum Photos
Primeur
Dit portret is één van de 138 foto’s uit de periode 1979-2016 in McCurry’s eerste overzichtstentoonstelling in Nederland. De Kunsthal van het Museum Helmond heeft deze primeur. De titel ligt voor de hand: Photographs from the East, want Steve McCurry reisde jarenlang met zijn camera op zak door zijn favoriete werelddeel, Azië.
Dit retrospectief belicht vooral de landen India en Afghanistan. Daar zag McCurry veel ellende en oorlogsleed. En toch stralen al zijn foto’s een ongelofelijke schoonheid uit. Wat hem ook regelmatig op kritiek komt te staan: hoe krijgt iemand het voor elkaar om zelfs in oorlogsgebieden ‘alleen maar mooi’ te fotograferen? Bedelaars, kinderarbeid, verwoeste steden, arme weduwen… Door de camera van McCurry lijkt het soms niet meer dan een boze droom die weer snel over zal zijn.
Vissers in Weligamaaan aan de zuidkust van Sri Lanka, 1995. Foto Steve McCurry / Magnum Photos
Maar McCurry richt zich bewust nooit puur op de menselijke wanhoop. Hij zoekt altijd weer de veerkracht en het doorzettingsvermogen op, vertelt hij aan de vooravond van de opening van zijn expositie in Helmond. “Neem bijvoorbeeld die foto van The Afghan Girl, de vluchtelinge die later Sharbat Gula bleek te heten. Zij straalt een combinatie uit van angst en nieuwsgierigheid maar ook van waardigheid en trots. Dat maakt haar voor huidige vluchtelingen nog steeds tot icoon, krijg ik vaak te horen.”
Toch zien we op de expositie ook even een andere McCurry. Een foto van een bebloed jochie dat zojuist op een landmijn is gelopen. Eén oog lijkt verloren, maar het andere vertelt indringend zijn onmetelijke verdriet.
Afghanistan, 1984. Foto Steve McCurry / Magnum Photos
Vermomd
Het vertellen van een verhaal is voor McCurry de allerbelangrijkste reden om altijd weer foto’s te maken. Al is dat met gevaar voor eigen leven, zoals in de periode 1979-1982. Toen trok hij vermomd als islamitische strijder diverse keren de grens tussen Pakistan en Afghanistan over en trotseerde het zware oorlogsgeweld. “Een beetje toevallig”, licht hij toe. “Ik was in Pakistan en ontmoette een paar Afghaanse vluchtelingen die vertelden over de situatie in hun land. Dat leek zo dichtbij, maar één berg over. Eigenlijk wist ik niet waar ik aan begon.”
Taj en trein, Agra, India, 1983. Foto Steve McCurry / Magnum Photos
De foto’s uit die periode zijn voornamelijk in zwart-wit, vooral ook omdat hij amper aan kleurenrolletjes kon komen. Die rolletjes moesten iedere keer weer het land worden uitgesmokkeld. “Soms zag ik mijn foto´s pas een jaar later.” Toch werkt McCurry het liefst in kleur. “Want de echte wereld is toch ook in kleur.”
Zijn portretten zijn ronduit sterk. Voor de toeschouwer voelt het alsof je deze gezichten al langer kent. “Ik bouw altijd eerst een band op. Ik wil de mensen in de ogen kijken”, aldus McCurry. En hij neemt de tijd. “If you wait, people forget your camera and the soul will drift up into view.” Maar ook zijn door Paul Theroux geïnspireerde reis langs Indiase spoorstations is vertegenwoordigd op de tentoonstelling. “Op die stations zie je India in het klein. Het leven wordt daar voor je neus geleefd.”
Weduwe in Vrindavan, India, 1995. Widow. Foto Steve McCurry / Magnum Photos
Boeddhisme
Het boeddhisme speelt een cruciale rol in het werk van McCurry. Deze religie heeft veel gemeen met fotografie, vindt hij. Je moet attent zijn naar anderen, je voor hen openstellen en in het hier en nu leven.
Zijn Afghaanse vluchtelingenmeisje heeft hem nooit meer losgelaten. Zeventien jaar na hun ontmoeting vond hij haar na veel moeite terug. De documentaire daarover is in het Museum Helmond te zien. McCurry schrok zich rot toen de vrouw haar sluier voor hem afdeed. Die sprankelende ogen waren uitgeblust, haar gezicht was getekend door een keihard leven. McCurry kon niet anders dan haar financieel steunen. Hij richtte later eveneens de non-profitorganisatie ImagineAsia op om Afghaanse kinderen naar school te laten gaan en aan gezondheidszorg te helpen. Zo werd ook voor Sharbat Gula die éne foto de grote verandering in haar leven.
Steve McCurry signeert zijn fotoboeken in Museum Helmond. Foto Piet den Blanken
Openingsfoto: Steve McCurry fotografeert zijn vrouw en dochtertje bij de ingang van de tentoonstelling in het Museum in Helmond. Foto Piet den Blanken
Steve McCurry – Photographs from the East, 7 maart t/m 10 september 2017 in het Museum/Kunsthal Helmond.