De in Vught woonachtige Marielle van Uitert hoort tot een select groepje Nederlandse oorlogsfotografen. Acht jaar na haar eerste reportages verscheen nu een indrukwekkend overzichtsboek van haar werk: ‘Duizend ogen’. Ogen van slachtoffers, door de lens van een gedreven fotografe.
door Joep Eijkens
“Terwijl op een houten tafel mijn been wordt verbonden door een paar studenten, maak ik op mijn rug een paar foto’s van de kliniek. Ik ben in shock en kan deze werkelijkheid alleen nog door een lens benaderen, zo lijkt het.” Dit schrijft Marielle van Uitert (Kerkdriel 1973) in haar nieuwe fotoboek Duizend ogen over een ingrijpende gebeurtenis die haar in november 2012 overkwam in Syrië. De in Vught woonachtige oorlogsfotografe werd toen niet alleen kortstondig ontvoerd, samen met haar schrijvende collega Irene de Zwaan, maar raakte drie dagen later gewond bij een mortieraanval tijdens een anti-Assad demonstratie. Kort daarna lukte het beide journalistes de Syrische hel te ontvluchten en via Turkije veilig huiswaarts te keren.
El Salvador 2015. Foto Marielle van Uitert
‘Vijf dagen in de krochten van Aleppo’ heet het desbetreffende hoofdstuk in het boek. Alleen al die ene foto van een met bloed besmeurde vloer (van een bloemenwinkel?) spreekt boekdelen. Het is trouwens een van de weinige beelden waarop geen menselijk gezicht voorkomt. Want Van Uitert is een mensenfotograaf, een uitgesproken betrokken fotografe van gewone mensen die het slachtoffer zijn geworden van oorlogs- en ander geweld, niet op de laatste plaats kinderen en vrouwen.
Vietnam
Duizend ogen is haar derde boek en – zou je ook kunnen zeggen – haar eerste overzichtswerk. Een flink deel van de nu gepubliceerde foto’s was al te zien in 2013, toen Van Uitert een mooie expositie had in Nationaal Monument Kamp Vught. Bij die gelegenheid interviewde ik haar voor Brabant Cultureel en zij vertelde toen ondermeer hoe ze in de oorlogsfotografie verzeild was geraakt. Ze had al heel wat van de wereld gezien toen ze – nota bene in Vietnam – oog in oog kwam te staan met de iconische foto die Nick Ut maakte van het meisje Kim Phuc, slachtoffer van een napalmaanval tijdens de Vietnamoorlog. Van Uitert: “Toen dacht ik: dit is het, dit wil ik. Met één beeld was duidelijk hoe smerig oorlog is.”
Gaza, 2014. Foto Marielle van Uitert
Terug uit Vietnam begon ze in 2005 aan de Fotovakschool, aanvankelijk in Amsterdam, later in Boxtel. Amper afgestudeerd wierp ze zich als het ware in het diepe en ging zij in de zomer van 2008 ‘embedded’ aan het werk bij de Nederlandse ISAF-troepen in de Afghaanse provincie Uruzgan. “Ik ben vastbesloten het geweld een gezicht te geven voor hen die het nooit met eigen ogen zagen”, schrijft ze in Duizend ogen. “Ik wil ook recht doen aan de duizenden ogen die het wel zagen en het niet kunnen navertellen. Een diep gevoel voor rechtvaardigheid drijft me. (…) Daarom wil ik gewapend met mijn camera snel op pad.”
Duizend ogen begint met haar meest recente werk, afgelopen zomer geschoten tijdens een verblijf bij de FARC in Colombia. Het zijn misschien wel de meest vredige foto’s uit het hele boek. Ze doen soms zelfs denken aan het motto Make Love No War uit de jaren zestig. Maar daarna neemt Van Uitert ons mee naar Afghanistan in 2008 en maken we vervolgens een chronologische reis van het ene conflictgebied naar het andere.
Zo passeren de revue het Palestijns-Israëlisch conflict en de problematische situatie in Bagdad (2009), de laatste dagen van de Nederlandse missie in Uruzgan (2010) – onderwerp van Van Uiterts eerste boek Bye Bye Bullshit – de Afghaanse provincie Paktika en Tsjetjeense vluchtelingen in Moskou (2011), Syrische vluchtelingen in Turkije en Libanon en de hel van Aleppo (2012), het lijden en strijden van PKK-moeders in Koerdistan en Syrische vluchtelingen in Noord-Irak (2013).
Sicilië, 2014. Foto Marielle van Uitert
Brommerhelm
2014 werd voor haar een tamelijk druk jaar. Het begon al met de Oekraïense Revolutie – “Gewapend met een ouderwetse brommerhelm betreed ik in februari 2014 Maidan Square” – ging verder met vrouwen in Bangladesh die slachtoffer zijn geworden van zoutzuuraanvallen en eindigde met de oorlog tussen Israël en Gaza en vluchtelingen op Sicilië. Dat laatste onderwerp fotografeerde Van Uitert anders dan gewoonlijk in zwart-wit.
In februari 2015 was ze weer in Afghanistan, ditmaal voor het onderwerp ‘kindbruiden van Kaboel’. En in de daaropvolgende zomer bezocht ze El Salvador, “een land waar elk uur iemand wordt vermoord”. In woord en beeld vertelt ze het trieste verhaal van de 21-jarige Tatiana Rivera, één van de talloze dodelijke slachtoffers van de bendeoorlogen die het land al jaren teisteren. De meeste foto’s bij dit hoofdstuk zijn wederom zwart-wit. En zwart-wit overheerst ook in de resterende hoofdstukken over vluchtelingen in Servië en Griekenland (2015) en ‘Nigerbat op vredesmissie in Mali’ (2016). Toch een opmerkelijke keuze.
Syrië, 2012. Foto Marielle van Uitert
In het harnas
Duizend ogen verscheen begin november 2016, kort na het dramatische levenseinde van de oorspronkelijk uit Vught afkomstige oorlogsfotograaf Jeroen Oerlemans die in het Libische Sirte doodgeschoten werd. Van Uitert had wel eens een perscontainer met hem gedeeld in Uruzgan, zo vertelde ze in een interview met Frits Baarda in Villamedia. “Hij was een goede journalist en vader van drie kinderen. En toch, het is een cliché: hij is in het harnas gestorven. Zijn werk maakte hem gelukkig, hij kon niet anders.” Hetzelfde gevoel krijg ik als ik de eigen foto’s van Van Uitert zie en – vooral – wanneer ik haar verhalen lees. Iemand die zelf gewond is geraakt bij een mortieraanval en toch blijft doorgaan met fotograferen, kan niet anders.
Colombia 2016
Marielle van Uitert, Duizend ogen. Amsterdam: De Geus 2016, 416 pp., ISBN 978-90-445-3807-6, pb., € 29,99.
Het boek bevat teksten van Wilfried de Jong, Stef van Breugel en Marielle van Uitert.
www.singeluitgeverijen
Lees hier het eerdere interview met Marielle van Uitert [2013].
© Brabant Cultureel – december 2016