Stilte-ontwikkelaar noemt de Kaatsheuvelse Jola Hesselberth zichzelf. Het liefst zou ze grote publieke ruimten als luchthavens, treinstations en winkelcentra ‘aankleden’ met monumentale, stilte scheppende videokunst. Maar ook in de beslotenheid van hun eigen beeldscherm wil ze mensen haar video’s laten ondergaan. Stilte is een goed instrument om ‘mensen te inspireren en hun creativiteit te stimuleren’.
door Joep Trommelen
Tijdens de Waalwijkse kunstmanifestatie Voor het Voetlicht was begin november 2016 een voorproefje te zien van wat Hesselberth met haar stilteproject Jola Spaces wil. In de raadzaal van het voormalige Kropholler stadhuis, dat tegenwoordig het Huis van Waalwijk heet, projecteerde zij op drie schermen video art van haar hand. Met licht ‘geschilderde’ beelden die aan traag ritselende blaadjes doen denken, aan het immer langzaam voort stromende oerritme van de natuur. Harpiste Carina Backhuys speelde in dezelfde ruimte op haar nieuwe elektrische harp. De animaties waren geïntegreerd in de architectuur van dat monumentale gebouw en het resultaat was volgens Hesselberth “adembenemend en prachtig”.
Harpiste Carina Backhuys speelt op haar nieuwe elektrische harp in het Oude Raadhuis van Waalwijk bij de animaties van Jola Hesselberth. Foto Piet den Blanken
Sesamstraat
Hesselberth, die onder andere animaties maakte voor de VPRO-kindertelevisie en Sesamstraat, en Henny Vrienten teksten van haar hand op muziek liet zetten, denkt groot. Het liefst zou ze haar stiltes ontwikkelen in de hal van een luchthaven, een station of andere grote publieke ruimte. Ze is erg geïnteresseerd in de mogelijkheden van het scheppen van een gevoel van veiligheid in zulke ruimtes met behulp van kunst. Kunst is voor haar iets wat buiten de beslotenheid van een atelier moet treden en ze maakt graag dingen waarbij een wisselwerking met het publiek onontbeerlijk is.Bij haar nieuwe stilteproject gaat het zelfs om een directe wisselwerking met de maatschappij. “Ik wil mensen samenbrengen door mijn kunst”, zegt ze. “hen een gedeelde ervaring geven.” Via het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft zij contacten in Gent om daar stilteruimtes te gaan ontwikkelen, wellicht gaat dat in ziekenhuizen gebeuren.
Hesselberth studeerde af aan AKS St. Joost in Breda en won in 1995 de Charlotte Köhler Prijs voor aanstormend theatertalent. Ze werkte als grafisch ontwerpster voor Anthon Beeke en Theatergroep Amsterdam en ontwierp decors voor Toneelgroep Amsterdam. Maar ze is vooral bekend door haar vele animatiefilms.
Haar twintig minuten durende film Verder ben ik heel gewoon beleefde zijn wereldpremière in Cannes en kreeg later ook een door Dick Hauser geregisseerde theaterversie. Hesselberth is kortom een artistieke duizendpoot. In haar animaties spelen verstilde bewegingen een hoofdrol. Bewegingen van licht dat over dunne blaadjes ‘speelt’, ritselend papier.“In Gent wil ik nu onderzoek gaan doen en ook een ruimte gaan inrichten, samen met een ‘ruimte-ontwikkelaar’ van het bekende bureau MADOC, vertelt ze achter een kop koffie in het ruim opgezette cafégedeelte van het nieuwe Kaatsheuvelse complex Het Klavier. Een ruimte die ze interessant en prettig vindt. “Dit is een ruimte waar ik me door de inrichting goed en welkom voel. Met kunst kun je ruimtes zodanig herscheppen dat je mensen een bepaald gevoel kunt meegeven. In grote ruimtes zoals luchthavens wil ik kijken of je mensen daar een gevoel van veiligheid kunt laten delen, een heel actueel onderwerp natuurlijk. Als je ergens uren moet wachten, is dat voor mij een uitgelezen plek om stilte te creëren.”
De animaties van Jola Hesselberth in het Oude Raadhuis in Waalwijk. Foto Piet den Blanken
Yogafestival
Wat is dan dat geheim van stilte scheppen? “Ik wil mensen met stilte inspireren, en dat kan op allerlei plekken. Ik ben bijvoorbeeld ook met een yogafestival in België bezig. Daar komt ook een ruimte waar ik films laat zien. Daarvoor ben je in mijn ogen ook kunstenaar, om mensen te inspireren. Als je stilte ontwikkelt, bied je mensen de kans naar zichzelf terug te keren, te reflecteren, tot rust te komen en daardoor juist weer creatief te worden.
In een wereld waarin alles altijd maar versnelt en in volume toeneemt, moet je juist terugschakelen, vertragen en de stilte opzoeken. Ik wil dat mensen mij als iemand zien die heel praktisch is, als iemand die hen helpt stilte in een ruimte te implementeren. Stilte moet je ‘willen’, kunnen aanvaarden ook, je moet er voor openstaan. Dat is mijn taak als kunstenaar; mensen daar bij helpen.”
En het is volgens haar echt niet nodig om uren in een vertrekhal naar een van haar werken te gaan zitten staren om daar de effecten van te ondervinden. “Ook al moet je op een station maar vijf minuten op de trein wachten, dan kan kunst je al beïnvloeden. Kunst kan rust en veiligheid bieden. Dat je daar kunt zijn, kan de rest van je dag veranderen. Je gaat je bijvoorbeeld anders bewegen of anders denken. Je kunt weer even intuïtief bij jezelf zijn, voordat je weer een volgende stap zet in waar je dan ook mee bezig bent. Op een vliegveld of in een station ga je vanzelf op andere mensen letten, terwijl het best fijn kan zijn om daar juist eens op jezelf te letten. Ik vind het mooi als ik daar een steentje aan kan bijdragen.”
Stilte scheppen en ook ervaren, is afstand nemen, legt ze uit. “En als je ergens afstand van neemt, zie je oplossingen beter. Ik kan mezelf dan ergens beter op focussen, en heb eerder vrede met mezelf. Dat gebeurt als ik stilte ervaar, maar ik kan het ook oproepen in mijn animaties. Heel simpel eigenlijk. Ik werk met blaadjes, geïnspireerd door de natuur. Ik kan uren kijken naar hoe het licht dan dwarrelt.”
De animaties van Jola Hesselberth in het Oude Raadhuis in Waalwijk. Foto Piet den Blanken
Resetten
Soms klinkt Hesselberth als een therapeute. “In stilte kun je ook bij je eigen pijn willen zijn. Aandacht geven aan je eigen psyche. Elke lichaamscel heeft zijn eigen geheugen, je lichaam vergeet ervaringen niet. Als je die wilt ‘resetten’, moet je die ervaringen ‘herschikken’, zodat al die cellen, je hele lichaam, weer blij kunnen worden. Je kunt vanuit een traumatische ervaring je ‘adem’ stilzetten. Dan blokkeer je die cellen. Dat is nodig om jezelf te kunnen helen. Het is noodzakelijk voor je gezondheid. Om de wereld beter aan te kunnen. Het is belangrijk om met je ‘mind’ naar die cellen te gaan, en dat kan alleen als je stil bent.”
Ze zoekt momenteel partners om haar project in grote publieke ruimten te kunnen uitvoeren, financiële partners ook. “Ik zou het fantastisch vinden om bijvoorbeeld met het NS-station in Tilburg te kunnen werken. Boven, waar de treinen rijden, is het koud en beneden is het ook nog eens druk! Dat is niet fijn als je daar om 6.00 uur al op je trein staat te wachten! Daarom doe ik een oproep aan directeuren van treinstations en andere plekken waar je lang moet staan, om mensen een stukje vrede te geven.”
In tegenstelling tot dieren denken mensen in concepten, legt Hesselberth uit. Jonge kinderen nog niet, en daarom werkt ze zo graag met kinderen in haar werk als docente op het Kunstencentrum in Waalwijk, waar ze lesgeeft in animatie, film en tekenen. “Kinderen zijn nog onbevangen, ouderen oordelen meteen als ze iets ervaren. Als je je daar bewust van bent, kun je in die ervaringen gaan knippen en er mee gaan werken, ze schoonmaken of veranderen zelfs. Want alle ervaringen zijn relatief. Om dat te kunnen doen, moet je stilte opzoeken. Anders ben je alleen maar een marionet, een puppet.”
Verbondenheid
Verbondenheid, dat is waar het uiteindelijk om gaat in het project Jola Spaces. “Als je allemaal op dezelfde manier zit te wachten, is er automatisch sprake van verbondenheid. Mijn kunst kan dan een mooiere maatschappij helpen te creëren. Ik vind het prachtig als ik daar een bijdrage aan kan leveren, al is mijn aanpak natuurlijk niet het antwoord op alles.”
Hesselberth benadrukt dat mensen haar werk nu niet meteen als ‘zwaar’ moeten interpreteren. Ze stelt dat ze in haar werk vaak op een “soms zelfs kinderlijke manier mensen lichtheid wil laten ervaren”. Haar werk is over het algemeen erg toegankelijk, wil ze maar zeggen. Ze wil een prettige boodschap overbrengen, het leven aangenamer maken. Dat doet ze bijvoorbeeld ook in haar nieuwste animaties die ze zelf inspreekt en in haar vertelsels en gedichten waarvan ze er wekelijks een paar wil publiceren via haar internetkanalen.
Over het Belgische yogafestival: http://yogaland.be
Het bureau waarmee Hesselberth aan de stilteruimtes werkt: www.madoc.work
© Brabant Cultureel – december 2016