De nieuwe dichtbundel van Catharina Boer is deels een bloemlezing uit eigen werk, maar bevat ook nieuw werk en vormt een evenwichtig geheel met mooie gedichten. Via de titel spiegelt de dichter zich aan de illustere bisschop Radboud van Utrecht, die eind negende eeuw een gedicht schreef ‘Over de zwaluw’.
door Lauran Toorians
Trouwe lezers van de literaire bijdragen in Brabant Cultureel (Brabant Literair) kennen Catharina Boer als dichter en auteur van korte verhalen. Zij publiceerde meerdere dichtbundels, evenals bijdragen in literaire tijdschriften en haar werk is ook vertaald, onder meer in het Roemeens (zie elders in deze aflevering van Brabant Cultureel) en in het Duits in aflevering tien van het online tijdschrift Kalmenzone (zie link onderaan artikel). Bij de poëzie-uitgeverij WEL in Bergen op Zoom verscheen nu een bundel met een selectie van haar beste gedichten die een goed beeld geven van haar belangrijkste thema’s. Naast de algemeen dichterlijke inspiratiebronnen leven, liefde, dood en de natuur zijn dat het belang van mythes en de historie van zowel bezochte landen als van de provincie Utrecht.
Serieus
Catharina Boer werd in 1939 geboren in Utrecht en groeide op in De Bilt. Door haar huwelijk met Albert Baggermans kwam ze naar Nuenen, waar ze – in eerste instantie onder de naam Karina Baggermans – het schrijven serieus ter hand nam. Haar eerste bundel, Ladders van Papier, verscheen in 1975 bij Uitgeverij Opwenteling in Eindhoven. Gedurende twee periodes was zij ook redacteur bij deze kleine uitgeverij die in haar gloriedagen een belangrijk podium vormde voor zowel beginnende als gevestigde dichters. Later verschenen ook bundels van Boer bij de min of meer vergelijkbare uitgeverij WEL en in Vlaanderen bij uitgeverij Demer. Niet de eredivisie van de Nederlandse poëzie-uitgevers, maar dat is niet per se een graadmeter voor kwaliteit.
Boer getuigt al sinds 1975 van een consistent geluid en wordt als dichter onder meer geroemd om haar verrassende beelden waarbij het verleden, de liefde en landschappen vaak de bron van inspiratie zijn. Die landschappen kunnen zijn gezien en beleefd tijdens reizen, maar Boer blijft ook terugkeren naar de Utrechtse landschappen waarin zij is opgegroeid en ‘waar stroom en heuvels / samenkomen.’ Het zijn de ‘plekken waar ik / zwierf als kind, het oude bos // en lager de rivier die langs sluis / en hof haar lied herhaalt.’ Brabant lijkt minder te inspireren, maar er was blijkbaar een moeder aan wie een gedicht is gewijd en die afkomstig was uit Sprang-Capelle, waarover eveneens een gedicht handelt. Het gaat hier meer om herinnering dan om de plaats zelf.
Catharina Boer.
Zwaluw
De titel van deze nieuwe bloemlezing, Hirundine, is het Latijnse woord voor zwaluw en is ontleend aan een middeleeuws gedicht dat eind negende eeuw werd geschreven door bisschop Radboud van Utrecht: De Hirundine (Over de zwaluw). Het zou daarmee het oudste in Nederland – maar dus in het Latijn – geschreven gedicht zijn. Hirundine is ook de titel van een afdeling in de bundel en zwaluwen spelen een rol in meerdere van Boers gedichten. Een voorbeeld daarvan is Beweging:
Herhaald stijgt zij op uit oude boeken,
de zwaluw, groet haar oerland of schrijft
zich draaiend zoek tussen aarde en hemel.
Ai, op de voorplecht van de godenboot
bij nacht zou zij staan, pratend tot water
koersen naar de zon, de groeiende dag.
Zie, weer tilt de dichter een herinnering
veilig op zijn eiland boven golfslag
van de tijd.
Hier blijft alles nieuw.
Het naamgevende gedicht van de Utrechtse bisschop is niet opgenomen. Op het achterplat staan wel de eerste tien regels in het Latijn, zonder vertaling. Die luidt:
Ik heb een lichaam met een zeer geschikte vorm,
waarmee ik voor geen mens op aard tot last kan zijn.
Het is immers maar nauwelijks vier vingers lang;
daaruit bestaat mijn fijngevormde lichaamsbouw.
Vandaar dat ik in kerken nestjes bouwen mag
en in de mensenhuizen voor mijn jongen zorg.
De boeren breng ik nieuwe vreugden met mijn komst,
want kwett’rend roep ik: splijt de kale grond uiteen.
En breng ik in hun huis een beetje klei bijeen,
dan geld ik – tevergeefs – als bode van geluk.
De volledige tekst (44 regels) en vertaling, met een uitvoerig commentaar zijn in 2005 gepubliceerd door door René Veenman in een artikel dat hier op de link onderaan dit artikel is te vinden. De fascinatie van Catharina Boer voor dit gedicht is duidelijk: het staat aan het begin van de poëzie in Nederland (net zoals de Friese dichter Bernlef van wie we geen werk kennen), het is net als zijzelf verbonden met Utrecht en is gebouwd op een beeld uit de natuur zoals zij dat ook zelf graag doet.
Boer spiegelt zich aan een illustere voorganger. Jammer dat Radboud weliswaar bisschop van Utrecht was, maar resideerde in Deventer. Jammer ook dat dit Latijnse gedicht in deze bundel niet iets meer toelichting kreeg en in niet zijn geheel werd opgenomen. Alleen het fragment in het Latijn achterop de bundel doet wat snobistisch aan en de toelichting achterin (onder ‘Aantekeningen’) is erg summier. Gelukkig hebben we internet.
Uiteraard is dit gemis slechts een detail. Hirundine is een mooie bundel die bewijst dat het bloemlezen uit eigen werk vruchtbaar kan zijn. De bundel bevat overigens ook nieuw werk dat niet als zodanig is gekenmerkt. Samen vormt het een sterk geheel dat zeker lezers verdient.
Catharina Boer, De Spiegel van Hirundine. Bergen op Zoom: Poëzie-uitgeverij WEL 2016, 120 pp., ISBN 90-6230-100-2, pb., € 20,00 (exclusief € 3,95 portokosten).
Lees hier meer over De Hirundine
© Brabant Cultureel – december 2016