Vele jaren lang was Léon van Liebergen niet alleen de directeur, maar ook het gezicht van het Museum voor Religieuze Kunst. Man en museum leken soms samen te vallen. De laatste paar jaar was Van Liebergen al meer naar de achtergrond verdwenen en nu, op 18 september 2016, ging hij officieel met pensioen. Maar niet zonder nog een fraaie tentoonstelling te hebben gemaakt.
door Peer Meurkens
Wie in Brabant naar een museum gaat, is vaak op weg naar één van de grote steden. Het Museum voor Religieuze Kunst in Uden biedt de gelegenheid om op het platteland in een weldadige vrijplaats te kunnen genieten van speciale kunst. Het is vooral één man die ervoor heeft gezorgd dat ook in het oosten van de provincie, tegen de Peel, een volwaardig museum is te bezoeken. Léon van Liebergen (Megen 1951), de markante directeur, heeft in veertig jaar tijd eerst een bescheiden bewaarplaats uitgebouwd tot een stevig cultuurhuis. Vervolgens heeft hij tegen de tijdgeest en met succes ingezet op eerder uitbouw dan op behoud. Het kon niet anders dan dat zijn afscheid zou worden gemarkeerd met een expositie die uitstraalt wat het museum wil zijn. De in Uden zo vaak genoemde Meester van Koudewater – haast Van Liebergens ‘kindje’ – figureert ook in de afscheidstentoonstelling. Een expositie in Uden lijkt immers niet zonder de mythische meester te kunnen.
Betalend
Zoals Van Liebergen anderen die dit verdienen graag bejegent “met daver en klaroengeschal”, zo werd ook afscheid van hem genomen. Openingen van tentoonstellingen zijn in Uden altijd drukbezocht, maar deze keer was echt ‘iedereen’ gekomen om hem uit te zwaaien als directeur. Dat het zo druk was, verheugde hem zeer, want – zo zei hij – het was daardoor haast onmogelijk om de tentoonstelling te bekijken en al deze gasten moeten dus wel als betalend bezoeker nog een keer terug naar zijn museum.
Het Museum voor Religieuze Kunst bevat een volwaardige collectie met onder meer topstukken uit de kerkelijke kunst. Foto MRK Uden
Het Museum voor Religieuze Kunst bevat een vaste opstelling van een volwaardige collectie met topstukken uit de kerkelijke kunst en vooral uit het regionale erfgoed. Daarnaast hebben verrassende thematentoonstellingen door de jaren heen het bezoekersaantal opgedreven. Ook de huidige tentoonstelling Sferen, die Van Liebergen samen met Marc Mulders maakte, verdient het gezien te worden. Hierin is Jeroen Bosch teruggeplaatst tussen de devotionalia die de grote kunstenaar destijds hebben omringd. Tien topstukken uit de eeuw rond het leven van Bosch bepalen het decor van de expositie. Deze selectie brengt de bezoeker bijna fysiek in contact met de leefwereld van Jeroen Bosch. Tegelijk neemt Marc Mulders als moderne kunstenaar de kans om uit zijn werk de raakvlakken met het sacrale en het sublieme te peuren.
De kunstenaar blijkt altijd de persoon die zijn gedachten omtrent het hogere in beelden moet concretiseren, in elk geval in een materiële vorm wil boetseren. Deze poging om zowel materieel als intellectueel in contact te komen met Bosch ligt natuurlijk in het verlengde van de manifestatie Jheronimus Bosch. Visioenen van een genie. Het Bossche spektakel voedt deze expositie in Uden en de prachtige kleine publicatie die daarbij verscheen. De titel Sferen verwijst als vanzelf naar patronen om iets heen, in dit geval geordende objecten en uitgesponnen gedachten rondom leven en werk van het laatmiddeleeuwse genie. Tegen de monastiek bepaalde achtergrond van het museum en de oude kunst kan Marc Mulders de confrontatie aangaan met zijn middeleeuwse vakgenoot.
Werk van Marc Mulders in combinatie met kunstwerken uit de tijd van Jeroen Bosch. Foto MRK Uden
Zwanenzang
De fraaie catalogus opent met Van Liebergens officiële zwanenzang. Impliciet nodigt de afscheidnemer uit om zijn passie te delen: verduidelijken hoe de gecanoniseerde kunst van de stedelijke musea is verankerd in tastbaar gebleven ornamenten van bij ons in het dorp. Natuurlijk was de inspiratiebron van Jeroen Bosch het soms op de hel gelijkende stadsleven, maar ook de idylle van het platteland dat de schilder vanaf de Bossche stadsmuren kon waarnemen. Fijntjes wijst Van Liebergen erop dat ruim een eeuw na Bosch in 1629 aan het roomse karakter van ’s-Hertogenbosch definitief een einde kwam. Stad en Meierij waren overgenomen door de protestantse Staten. De openbare beleving van de katholieke eredienst werd verboden. “De mannelijke geestelijkheid de stad uitgebonjourd, de vrouwelijke toegestaan uit te sterven.”
Ook de bewoners van het klooster Mariënwater vertrokken. Eerst, kort na 1648, de paters, enkele decennia later ook de zusters Birgittinessen. Zij vertrokken in 1713 en verhuisden naar Uden, een vlek in het Vrije Land van Ravenstein, waar zij een nieuw klooster betrokken. Dat werd Maria Refugie, de abdij waar het museum nu deels inwoont en letterlijk tegenaan leunt. Evenals al die andere geestelijkheid vertrokken zij niet met lege handen. Karrenvrachten vol met huisraad, bouwmateriaal, boeken en kunstvoorwerpen namen zij mee. De zusters hebben dat bijna drie eeuwen gekoesterd en hebben graag gezien dat Van Liebergen – met zijn charmes ongetwijfeld ’the darling of the institute‘ – dit kunstbezit professioneel heeft uitgebouwd.
Het Museum voor Religieuze Kunst is een weldadige vrijplaats voor oude en nieuwe kunst. Foto MRK Uden
Attitude
Marc Mulders schrijft dat bij de meeste gerenommeerde musea, maar ook bij cultuurgeledingen als cabaret en dans, religie een ‘no go area’ was. Maar er was in de periferie, in Uden, één museumdirecteur die niet alleen de oude kunst respectvol presenteerde, maar die ook hedendaagse kunst verzamelde die wel een spirituele, christelijke component bezit. Deze attitude, vanuit het hart, heeft daar in het oosten van Noord-Brabant veel betekend voor de cultuurgeschiedenis hier te lande. Nu de kunstwereld ontwaakt en zelf langzaamaan weer meer oog voor het spirituele gaat krijgen kan men in Uden te rade gaan! Dankzij Léon van Liebergen.
‘Sferen. De wereld van Jheronymus Bosch in 30 jaar kunstenaarschap van Marc Mulders’, t/m 18 december 2016 in het Museum voor Religieuze Kunst te Uden.
Léon van Liebergen en Marc Mulders, Sferen. De wereld van Jheronimus Bosch in
30 jaar kunstenaarschap van Marc Mulders. Uden: Museum voor Religieuze Kunst 2016, 29 pp., ISBN 978-90-7164-729-1, pb., € 12,50.
www.museumvoorreligieuzekunst.nl
© Brabant Cultureel – oktober 2016
Prachtig artikel