Circus buitelt een nieuw tijdperk in

Bijna tegelijk met het festival Circolo in Liempde verscheen in oktober 2016 een boek over het hedendaagse circus: Portraits of Contemporary Circus. De bundel bevat dertien interviews met iconen van het eigentijdse circus over heden en toekomst van het circus en het hooggeëerd publiek. Samensteller is Wim Claessen.

door Joke Knoop

Op het circusfestival Circolo in Liempde: tussen alle uitbundigheid, grollen en buitelingen is er een verstild optreden in een kleine tent. Hier geen technische hoogstandjes, geen ingewikkelde lichtshow, geen halsbrekende toeren. Slechts een droevige clown, een tuba, wat simpele attributen, een kleine piste. Dat is alles wat artiest Danny Ronaldo nodig heeft om plichtsgetrouw over de doden te waken. Hij maakt hun grafstenen schoon en wekt de doden tot leven: de koorddanseres, de witte clown, de directeur, de figuranten van het oude circus.

In zijn solovoorstelling Fidelis Fortibus (‘Trouw zijn de dapperen’) balanceert Ronaldo heel knap tussen de lach en de traan en tussen de nostalgie van het verleden, de tegenwoordige en de toekomstige tijd. Hij roept het verleden op in een eigentijdse, theatrale voorstelling. Circus of theater? Beide, want Ronaldo staat op zowel circus- als theaterfestivals. Hij is clown, jongleur, muzikant, koorddanser en bovenal verhalenverteller.

Snijvlak
Circus en theater vloeien in elkaar over en dat is precies het onderwerp van het boek Portraits of Contemporary Circus. Danny Ronaldo is een van de geportretteerden in het boek. Alle dertien geïnterviewde artiesten en makers bevinden zich op het snijvlak van circus en theater, van dans, muziek, mime en acteren. Al die disciplines komen samen in het hedendaagse (contemporary) circus. De samensteller van het boek, circuskenner en liefhebber Wim Claessen, is geboeid door deze ontwikkeling. Hij is benieuwd hoe de artiesten tegenover de veranderingen en de verschillende interpretaties van de modernisten staan. “Ik wilde iconen bij elkaar brengen; mensen die ik goed vind en die iets te zeggen hebben over de veranderingen”, aldus Claessen. Dat alles maakt – in zijn woorden – het circus “alive and kicking”.

Danny Ronaldo geeft een mooi inkijkje in de spagaat waarin het circus zich bevindt. Voor hem is dat een ernstig innerlijk conflict. Hij karakteriseert de circuswereld als een ‘jungle’, waarin traditionelen en modernisten lijnrecht tegenover elkaar staan en waar de eersten het eigentijdse circus gebrek aan respect voor het verleden verwijten. Ronaldo: “Ik wil geen onderscheid maken tussen hedendaags en traditioneel. Ik voel voor beide. Ik wil mijn verhaal vertellen en daarom moet ik nadenken over manier om dat te doen.” Hij voelt zich gedreven tot het experiment en is tegelijkertijd gedwongen terug te kijken. “Ik wil het raam openen. Als het raam gesloten blijft, blijft de circusvorm puur. Dan kan er geen nieuwe wind doorheen blazen. Anderzijds is teveel frisse wind evenmin goed, omdat er veel verloren kan gaan.” Danny Ronaldo merkt overigens op dat ook het eigentijdse circus van voorbijgaande aard kan zijn.

Is dit nog circus, of is het beeldende kunst, kan menigeen zich afvragen bij Johann Le Guillerm. Hij beweegt in ingenieus gestapelde planken, laat een ijzeren vorm balanceren, maakt La Boule, een bol die altijd dezelfde weg rolt. Le Guillerm is niet opgegroeid met het circus, maar koos ervoor omdat dit deel van zijn persoonlijkheid is. Hij wil meer neerzetten dan een act als onderdeel van een reeks van andere optredens. Tegelijkertijd houdt hij vast aan de piste, de ronde vorm waarbinnen de artiest niets kan verbergen omdat hij van alle kanten wordt bekeken. Hij wil die ruimte van alle kanten gebruiken.

 

In Portraits of Contemporary Circus noemt hij zich een “practitioner of multifocal spaces who specializes in minority practices”. Hij rekt de grenzen van circuskunst op en bouwt eindeloos voort rond fenomenen die hem interesseren. Met als resultaat een aantal fantastische objecten, waarin hij zich de ene keer wel, de andere keer niet in beweegt. Le Guillerm is een onderzoeker die eindeloos doorgaat. Zijn werk Attraction is een project dat zich al vijftien jaar verder en verder ontwikkelt.

Staalkaart
Portraits of Contemporary Circus is een staalkaart van het eigentijdse circus. De dertien geïnterviewden vertellen open over hun werk, over hun vrees en hoop. Vera Claessen, dochter van de samensteller, fotografeerde de geïnterviewden. Hoewel de eerste associatie met circus kleur en beweging is, koos zij voor verstilde zwart-wit fotografie. “Ik wilde een document over de mensen zelf maken, niet over het circus, niet over hun voorstellingen. Ik wilde pure portretten die het eigen ik laten zien”, zegt ze daarover. Het is een reeks intrigerende portretten geworden van gepassioneerde kunstenaars. Om bij de twee eerder genoemde artiesten te blijven: Le Guillerm kijkt gretig, aftastend en onderzoekend naar zijn nieuwe bouwsels. Ronaldo heeft een prachtig karakteristiek gezicht met een waas van ’tristesse’. Vera Claessen weet die droefenis van Ronaldo te vangen. Haar foto’s waren onder de titel L’histoire d’une type tentoongesteld bij galerie Majke Hüsstege Projects in ’s-Hertogenbosch en op Festival Circolo.

Haar vader, Wim Claessen, heeft zijn sporen als circuskenner verdiend. Hij haalde in 1992 als eerste het eigentijdse circus naar het theater. De directeur van Festival Boulevard in Den Bosch contracteerde toen Cirque Plume. Claessen was gegrepen door een van de eerste shows van het bekende Cirque du Soleil, in 1987 in Montreal. Na zijn vertrek van Festival Boulevard in 2003, nam hij het initiatief voor een hbo circusopleiding. Fontys had daar wel oren naar en begon in 2006 de circusschool. Vervolgens werd Claessen directeur van het Festival Circolo, het tweejaarlijks circusfestival dat in de tweede helft van oktober Liempde op zijn kop zette. Sinds 2014 is hij als adviseur aan het festival verbonden. In dat jaar begon hij ook aan het verwezenlijken van zijn grote wens: dit boek over de ontwikkelingen in het circus.

Trend
Rest nog een vraag. Welke trend tekent zich af in het hedendaagse circus? Wim Claessen: “Dat is multidisciplinair werken op het scherpst van de snede. Heel erg fysiek, gooien met bijlen, messen. Ook letterlijk op het scherpst van de snede.” Het circus buitelt een nieuw tijdperk in en daarbij hoort vallen en opstaan.

Portraits of Contemporary Circus, samengesteld door Wim Claessen, fotografie van Vera Claessen, interviews door Joost Goutziers. Sint-Michielsgestel: Vera Claessen Uitgever 2016, 160 pp., ISBN 978-90-815217-0-3, hb., € 29,75.

www.veraclaessen.nl

www.festivalcircolo.nl

© Brabant Cultureel – oktober 2016