De economische crisis die in 2008 uitbrak had ook grote gevolgen voor de Brabantse theaters. Nu de lucht langzaam opklaart, is het een moment om de balans op te maken. Hoe kijken de theaters aan tegen het nieuwe seizoen, waar komen ze vandaan. Een tweeluik met in deel één de directeuren van Theater De Maagd in Bergen op Zoom en van Theaters Tilburg.
door Emmanuel Naaijkens
Directeur Cees Meijer van Theater De Maagd in Bergen op Zoom is optimistisch gestemd. Na moeilijke jaren van lokale bezuinigingen en teruglopende bezoekersaantallen gloort er weer hoop. “De afgelopen twee seizoen groeiden onze bezoekcijfers vijf tot tien procent. Misschien ook wel mede dankzij het vijfentwintigjarig jubileum dat we gevierd hebben, daardoor stonden we goed in de schijnwerpers.” Meijer kijkt dan ook met vertrouwen naar het nieuwe seizoen. “We verwachten dat we de opgaande lijn kunnen voortzetten.”
Het Nederlands Danstheater in Theaters Tilburg, Foto Jostijn Ligtvoet
Voor zijn collega Rob van Steen, directeur-bestuurder van Theaters Tilburg is de kaartverkoop ook een aardige opsteker. De voorverkoop ligt vijftien procent hoger dan vorig jaar rond deze tijd. “Dat is eigenlijk tegen de verwachting in, want ook bij ons is de trend al langer dat het publiek op een later moment besluit om kaartjes te kopen.” De cijfers laten dat zien. Was in het verre verleden op 1 juli, op basis van de programmabrochure, al driekwart van de kaarten verkocht, nu is dat nog maar de helft. Dat het keuzegedrag is veranderd, is ook de ervaring van Meijer. “We brachten vroeger in mei de brochure uit en verkochten dan zeventig tot tachtig procent van de kaarten aan abonnementhouders. Je had dan in september de garantie dat de zaal in het seizoen goed bezet was.” Maar die zekerheid is er minder. “Mensen leggen zich niet voor een heel seizoen vast.”
Theater De Maagd is gehuisvest in een voormalige kerk.
Bezuinigingen
De financiële crisis van 2008 heeft bij beide theaters zijn sporen nagelaten. In Tilburg schommelde voor de crisis het aantal bezoekers van de eigen programmering rond de 150.000 per jaar. Na een daling stabiliseert dat zich de laatste jaren rond de 125.000. Dat heeft de inkomsten uiteraard fors onder druk gezet en daar kwamen de bezuinigingen van de gemeentelijke overheid nog bij. Het subsidiebedrag van ongeveer 4,2 miljoen is geleidelijk met vier ton verminderd. Van Steen: “Ik ga ervan uit dat die maatregel structureel is. De subsidie stijgt alleen door indexatie.”
Theater De Maagd heeft ook de gevolgen ondervonden van de bezuinigingen, maar al met al is men de donkere periode goed doorgekomen. De viering van het vijfentwintigjarig bestaan heeft laten zien dat de gemeenschap van Bergen op Zoom zijn theater, dat is gehuisvest in een voormalige kerk, in de armen heeft gesloten. “En ook de politiek is ons goed gezind, er wordt weer geïnvesteerd in cultuur. Niet voor niets heeft Bergen gekozen voor het profiel van cultuurstad.” Die geworteldheid blijkt volgens Meijer verder uit de lokale amateurgezelschappen die weg naar De Maagd weten te vinden. “En soms wel zes uitverkochte zalen hebben!”
Ambities
Toch lukt het volgens Van Steen, ondanks de financiële druk, de ambities van Theaters Tilburg hoog te houden. “Daar zijn we trots op. Het publiek heeft in de programmering nauwelijks wat van die bezuinigingen gemerkt.” Wel wordt er in de programmering scherper op de risico’s gelet. “Een grote internationale productie van 30.000 euro, dat kan dus alleen maar met externe financiers zoals onze businessclub KoBra.” Door de organisatie te stroomlijnen is er op personeelskosten bespaard. En de inkomsten uit restaurant Lucebert en de horeca in de pauze zijn gestegen. Ook commerciële verhuringen zijn een belangrijke bron van inkomsten. “We zijn gestopt met het filmfoyer. En er kwam een eind aan het Magogo Kamerorkest, omdat de gemeente de subsidie schrapte.” Al de maatregelen hebben hun vruchten afgeworpen. “We zitten nu weer in de zwarte cijfers. Dat is fijn, want het biedt ruimte om nieuwe activiteiten te ontplooien,” zegt Van Steen.
Directeur Rob van Steen van Theaters Tilburg. Foto Jostijn Ligtvoet
Directeur Meijer van Theater De Maagd merkt op dat het spanningsveld tussen ‘commercieel’ en ‘cultureel verantwoord’ programmeren niet is verdwenen. Simpel samengevat: ga je voor het geheid succesvolle cabaret, of kies je ook voor een toneelvoorstelling die maar weinig liefhebbers trekt. De Maagd probeert daar een goede balans in te vinden, zegt Meijer, maar door de financiële ingrepen in voorbije jaren is het wel nodig scherper aan de wind te varen. Dat betekent zoeken naar creatieve oplossingen. Zo stemmen schouwburg De Kring in het naburige Roosendaal en De Maagd hun programmering op elkaar af. “Er zijn voorstellingen waar je van weet dat die bij ons een klein bereik hebben en bij hun ook. Dus die bieden we samen aan. De bezoekers uit Roosendaal, of omgekeerd Bergen op Zoom, kunnen met een speciale bus naar die voorstelling toe onder de noemer ‘Gluren bij de buren’. Dat slaat aan. Wij lopen beide minder financieel risico en de zaal is bij zo’n voorstelling toch redelijk goed gevuld.”
Risicospreiding
In Tilburg wordt nu een deel van het risico van de programmering naar de impresariaten verschoven. Die moeten door de crisis water bij de wijn doen. “We bieden ze een lagere garantiesom dan voorheen.” De vrije producenten proberen ook op safe te spelen en hun kosten te drukken, zegt Van Steen. Met bekend repertoire dat geheid een succes is, of toneelproducties met een minimale bezetting en nauwelijks decor. De teruglopende interesse voor toneel is sowieso een kopzorg. “Kijk, een voorstelling als Intouchables met Huub Stapel was een succes. Het probleem zit specifiek bij het gesubsidieerde aanbod, dat is landelijk. De commissie Ter Horst heeft vorig jaar advies uitgebracht hoe we die trend kunnen keren. Daar gaan we nu in de sector aan werken.” Het Zuidelijk Toneel heeft dit seizoen gas teruggenomen met minder grote zaalproducties.
De bezetting van de Concertzaal (onderdeel van Theaters Tilburg) is al jaren een punt van aandacht. Klassieke concerten trekken minder publiek, het publiek verjongt niet. Maar met de komst van Kamermuziek Souvenir als organisator van concerten van internationale allure ligt er een stevige basis onder het bezoek voor klassieke muziek, aldus Van Steen. “We proberen daarnaast het aanbod stap voor stap te vernieuwen. We hebben bijvoorbeeld allianties gesloten met het festival Draaimolen over seated popconcerten en met Paradox over internationale jazz.”
Directeur Cees Meijer van De Maagd. Foto Willem Jongeneelen
Klantenbinding
Je moet als theater permanent aan klantenbinding doen en zo een vast publiek opbouwen. Bij de gemiddelde voorstelling zie je een grijze gloed in de zaal, weet ook directeur Meijer, “en daar is niks mis mee”. Jongeren worden met name bereikt via het onderwijs. In samenspraak met de scholen vinden er culturele activiteiten plaats in De Maagd. Daarnaast is er een goed samenspel met het ‘eigen’ Centrum voor de Kunsten (De Maagd en het Centrum maken beide onderdeel uit van het Cultuurbedrijf), waar allerlei cursussen worden gegeven. Een bezoek aan een professionele dansvoorstelling in De Maagd is bijvoorbeeld onderdeel van een danscursus. Dans was in de Bergse schouwburg lang een zorgenkindje, maar mede door deze combinatie is er sprake van een kentering. “Een dansvoorstelling van Isabelle Beernaert was helemaal uitverkocht. Daar zijn we trots op.”
Meer dan voorheen gaat Theater Tilburgs inzetten op voorstellingen voor de jeugd. Ook vanuit het idee dat jongeren het publiek van de toekomst zijn. Van Steen: “Samen met de Nieuwe Vorst gaan we een uitgebreid jeugdprogramma presenteren. In die zin dat je alle leeftijdsgroepen bedient en verschillende genres jeugdtheater brengt.” De banden met het onderwijs worden, in samenwerking met CiST (Cultuur in School Tilburg) verder aangehaald. Kindervoorstellingen in De Maagd voorzien in een duidelijke behoefte. Meijer: “Voor of na de voorstelling bieden we altijd iets extra’s voor de kinderen, we voegen beleving toe aan de voorstelling. Dat werkt.”
Onberekenbaar
Cabaretvoorstellingen deden het in het verleden doorgaans goed in de programmering van de schouwburgen, maar die tijd is voorbij. Bij de cabaretiers ziet directeur Van Steen een tiental dat volle zalen trekt, maar daaronder zitten de ‘B- en C-categorie’ die het moeilijk heeft om behoorlijk wat publiek te bereiken. “En voor oude helden zoals Bert Visscher, Youp van ’t Hek en Tineke Schouten is succes niet meer vanzelfsprekend. Het publiek van nu is onberekenbaarder. Het is niet op voorhand te zeggen of iets geheid een hit wordt. Een optreden in een programma als De Wereld Draait Door kan een wereld van verschil maken wat de kaartverkoop betreft.”
In Bergen op Zoom is er die ervaring ook. Meijer: “Je hebt met hypes te maken. Nu is een cabaretier als Richard Groenendijk erg in, hij trekt ineens volle zalen.” Theater De Maagd programmeert daarnaast voorstellingen voor onder meer beginnende artiesten in het Centrum voor de Kunsten. Dat beschikt over een kleine zaal met 155 stoelen. Ook daar groeit het publiek langzaam. “Dat zijn mensen die nieuwsgierig zijn en zich graag laten verrassen.”
Theater De Maagd is gehuisvest in een voormalige kerk.
Vrijwilligers
Sommige culturele instellingen zetten tegenwoordig vrijwilligers in om de exploitatie rond te krijgen. Van Steen van Theaters Tilburg: “We hebben dat wel overwogen, maar voor ons is er vooralsnog geen de financiële noodzaak. We stellen bovendien hoge eisen aan onze gastvrijheid, en het is een uitdaging om dat met vrijwilligers vast te houden. We zetten overigens wel vrijwilligers in bij onze rondleidingen voor onder meer scholieren en onze vereniging van Vrienden organiseert publieksactiviteiten in ons huis.” Zo staat Theater De Maagd ook tegenover de inzet van vrijwilligers. “Wij maken wel gebruik van vrijwilligers als gastdames/heren en als publieksbegeleiders. Dit als service naar onze gasten.”
Concurrenten
De afgelopen jaren zijn er ook buiten de stad (kleine) theaters gekomen met een cultureel programma. Het zijn voor Theaters Tilburg goede collega’s, niet zozeer concurrenten, zegt Van Steen. “Waar nodig stemmen we onderling ons programma af, zoals met het Jan van Besouwhuis in Goirle, omdat immers een groot deel van ons publiek in die betreffende gemeentes woont.” Theater De Maagd heeft geen last van concurrenten in de nabije omgeving. De Kring in Roosendaal is een ‘concullega’. De grote theaters in Rotterdam of Antwerpen zijn ook geen bedreiging. “Dat is voor de meeste mensen toch net te ver weg. Tenzij het bijvoorbeeld om een grote musical gaat, daar is ons theater te klein voor.”
Theater De Maagd: grote zaal (624 stoelen). Aantal bezoekers per jaar: globaal 50.000. Aantal voorstellingen rond de honderd. Een deel van de voorstellingen vindt plaats in het Centrum van de Kunsten (155 stoelen) en sinds kort in de Hofzaal in het Markiezenhof (variabel aantal stoelen). Enkele voorstellingen programmeren schouwburg De Kring en Theater De Maagd gezamenlijk. De Maagd maakt onderdeel uit van het gemeentelijk Kunstbedrijf, dat voor 8 miljoen op de begroting staat. De inkomsten uit de kaartverkoop dekken de programmering.
Theaters Tilburg: schouwburgzaal (850 stoelen), concertzaal (700 stoelen) en studiozaal (140 stoelen). Aantal bezoekers per jaar (eigen programmering): ongeveer 125.000. Aantal bezoekers activiteiten externe organisaties: ongeveer 56.500. Aantal voorstellingen 375. Gemeentelijke subsidie bedroeg in 2015 iets meer dan vier miljoen euro, waarvan ruim twee miljoen gaat naar de huur en instandhouding van schouwburg en concertzaal.
© Brabant Cultureel – augustus 2016