Nieuwste inwoonster van Tilburg heet TilburgsAns en is voor ieders gebruik

De stad Tilburg heeft sinds kort een nieuwe inwoonster: TilburgsAns. Ze heeft meteen een prominente plek ingenomen, want ze is hét gesprek van de dag. Vreemd, want echt opvallen doet ze niet. Althans, wat haar fysiek betreft. Maar daar gaat het niet om, TilburgsAns is een nieuw lettertype, speciaal voor de stad ontworpen door twee plaatselijke kunstenaars: Sanders Neijnens en Ivo van Leeuwen. Ans – haar koosnaampje – is niet van de gemeente, maar van de Tilburgers zelf. En van alle anderen, want iedereen mag haar gebruiken. “Als iemand uit New York dat doet, dan verbindt hij zich met de stad Tilburg.”

door Rinus van der Heijden

Of iemand uit Rusland. Een Russische website heeft het fenomeen TilburgsAns namelijk al opgepikt en er een artikel aan gewijd. De laatste zin ervan luidt: ‘Door TilburgsAns krijgen inwoners van deze stad het zelfbeschikkingsrecht om vorm te geven aan het imago van hun stad’. “Dat is nu precies wat we bedoelen”, zegt illustrator Ivo van Leeuwen.

Misschien eerst maar eens uitleg wat TilburgsAns precies inhoudt. Het is een nieuw lettertype, dat volgens de ontwerpers Sander Neijnens en Ivo van Leeuwen ‘het speelse, rauwe, experimentele, verrassende, humorvolle en eigenzinnige karakter van de stad Tilburg’ in zich bergt. Dat is geprobeerd tot uitdrukking te brengen door een schreefloze letter (de dunne dwarsstreepjes aan het uiteinde van de horizontale en verticale balken van letters ontbreken dan, red.) te introduceren, waarvan de individuele letters onderling nogal verschillen. De ‘o’ bijvoorbeeld is wat kleiner dan de andere letters, Q, g en ij maken een opgewekte indruk en de b, d, p en q bevatten verschillende bogen.

Het opvallendst en ook het vindingrijkst zijn echter wel de pictogrammen die het lettertype bevat. Dat zijn piepkleine tekeningen van Ivo van Leeuwen die er zo’n vijftig ontwierp en ze verbeelden typische zaken die met Tilburg hebben te maken. Zoals Peerke Donders, de kruikenzeiker, het kroepoekdak van het station, koning Willem II, het draaiend huis op de Hasseltrotonde, Westpoint, de universiteit en de schouwburg. Samen vormen zij een canon van de stad Tilburg.

Kruikenzeiker
“Tilburg is zo’n leuke stad, al zeggen ze van niet”, vindt vormgever Sander Neijnens. “Die tegenstelling wilde ik in een lettertype verwerken. Neem de kruikenzeiker. Ik dacht: als ik dit woord intyp, dan zou er een afbeelding van moeten verschijnen.” En Ivo van Leeuwen: “Sander is vrij bescheiden, maar zo’n pictogram binnen een lettertype opnemen is nog nooit gedaan. Het is zoals Michelangelo zei: Het beeld zit al in de steen, je hoeft het er alleen maar uit te halen. Sander had de letter die hij had ontworpen Tilburgse Fonds genoemd. Maar dat vond ik veel te mooi. Ik vond dat de letters moesten dansen, speels zijn.”

“Ik ben toen opnieuw begonnen”, vult Neijnens aan, “en kwam uit bij een schreefloze letter: een sans in het jargon. Zo kwamen we op TilburgsAns. Er zit de persoon Ans in en ook het woordje sans. Ik belde Ivo en vroeg hem een persoon te ontwerpen waarvan het gezicht typisch Tilburgs moest zijn: niet te lelijk, tijdloos, ook leeftijdloos. De kracht van de eenvoud, dat moest het worden. Dat werd Ans.”

“Ik kon pas gaan ontwerpen toen Sander een heel eind was met de letter”, lacht Ivo van Leeuwen. “Ik moest voor mezelf een vorm vinden voor het pictogram. Als het klein werd gebruikt, moet het ook overeind blijven. Maar als er straks een luchtballon over komt moet het ook reuzengroot zijn karakter behouden. En van Sander mochten er geen details in zitten, want die vallen weg.”

Sander Neijnens gaf zichzelf de opdracht een schreefloze letter te ontwerpen die tussen een handschrift en een drukletter in staat. “Tilburg zit daar ook tussenin. Het is wel een stad, maar heeft ook minder grootse elementen. Ik ben begonnen te ontwerpen met de hand, gewoon met een stiftje. Die ontwerpen heb ik gescand en toen ben ik gaan selecteren en heb ik de zaak een stuk strakker gemaakt. Je ziet nu bij het uiteindelijke ontwerp nog altijd elementen van dat handschrift. Een van de grootste Nederlandse kunstenaars is de letterontwerper Gerard Unger. Hij heeft letters digitaal gemaakt, ontdaan van hun fijne details. Unger zegt: de letter g is de giraffe van het alfabet.” Waarop Ivo van Leeuwen lacht: “Voor mij is het krulletje bovenaan de g in TilburgsAns de wimper van de giraffe.”

Andere talen
In TilburgsAns zitten 496 tekens. Naast het reguliere alfabet tref je er bijvoorbeeld ook typische tekens uit andere talen aan, zoals het Duits, Pools, Scandinavisch, Spaans, Hongaars, Tsjechisch, Frans, Roemeens, Turks, Maltees en IJslands. TilburgsAns bevat 446 lettertekens en vijftig pictogrammen. De twee ontwerpers benadrukken dat hoewel Eindhoven ook zegt een eigen lettertype te bezitten, dat niet zo is. “Dat bestaat slechts uit 26 kapitalen, dan kun je niet van een lettertype spreken. Bij ons wel. We zijn er enig mee in de wereld. Ans kreeg via Facebook al een oproep uit Haarlem, dat ons lettertype wil overvleugelen. Haarlem, de stad van de drukkers. Met onze letter worden dan de notulen van de postduivenvereniging geschreven.”

Je houdt van de stad Tilburg of niet. Mooi of lelijk, dorp of stad, humor of zelfspot, handgeschreven of drukwerk? Tilburg zit overal tussenin. Van Leeuwen en Neijnens zien hoe de stad ook vaak als proefobject heeft gefunctioneerd. Met de ooit roemruchte sterfietsroute en als proefkonijn voor pinautomaten. Groot genoeg dus voor een stad, klein genoeg voor een dorp dat stedelijke thema’s wil hebben. Tilburg kent zelfrelativering, humor die niet ten koste gaat van anderen, maar liever zelfspot. Al deze elementen stonden de beide kunstenaars voor ogen toen zij aan TilburgsAns begonnen.

TilburgsAns is op 10 april 2016 in de stad geïntroduceerd. Nu is hij voor de Tilburgers en eenieder die er iets mee wil gaan doen. Het lettertype kan gratis worden gedownload en gebruikt. Uiteraard niet alleen door Tilburgers. Dit alles kostte de initiatiefnemers en bedenkers wel geld, tot nu toe zo’n 55.000 euro. Het kunstbudget van de gemeente verstrekte een stimuleringssubsidie, Citymarketing Tilburg stopte er geld in en ook het brabants kenniscentrum voor kunst en cultuur (bkkc). Dit alles was niet genoeg om het project te financieren. Dus werd een zogeheten adoptieplan in het leven geroepen. Organisaties en particulieren worden hierbij in de gelegenheid gesteld een letter, cijfer, symbool of accent van TilburgsAns te adopteren. Het grootste deel van de tekens is geadopteerd, telkens voor een bedrag van tweehonderd euro. Voor de liefhebbers zijn er echter nog tekens te adopteren; de website geeft aan welke.

Spatie
Ook aan de mensen die het met geld wat rustiger aan willen doen is gedacht. Zij kunnen een spatie adopteren voor een bedrag van tien euro. Evenals de mensen die tekens adopteren, krijgen zij een vermelding op de website van TilburgsAns en een certificaat met een gesigneerde print van de genummerde spatie. In tegenstelling tot de tekens zijn de spaties onbeperkt leverbaar. Tot op heden zijn er een kleine 150 geadopteerd. “Een spatie is een ruimte tussen letters”, legt Ivo van Leeuwen uit. “Vind je het dan vreemd dat wij ook ex-ruimtevaarder André Kuipers hebben benaderd? Zo’n ruimte, dus die tussen letters, wilde hij ook wel!”

Dat TilburgsAns breed aanslaat blijkt ook wel uit een initiatief dat DELA Uitvaartverzekering in gang heeft gezet. “DELA heeft het omegateken geadopteerd. Daar gaan ze Tilburgse uitvaarten mee doen. En de Tilburgse virtual artist Sander van Bussel gaat op de Zwarte Cross TilburgsAns tatoeëren. Ook neemt hij Ans mee in zijn project The Human Rights Tattoo. Daarin gaat hij wereldwijd elke letter uit de tekst van de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens bij mensen tatoeëren. Dat beslaat 6773 letters, 2959 zijn er al getatoeëerd. Wij zijn ontzettend trots dat wij met TilburgsAns daar deel van gaan uitmaken.”

“Wij hebben de identiteit van de stad zichtbaar gemaakt”, zegt Sander Neijnens. “We geven TilburgsAns vrij, iedereen kan ermee doen wat-ie wil. Mensen vragen nog voorzichtig: mogen we TilburgsAns gebruiken? Ja, natuurlijk! Bedrijven hoeven hun huisstijl er niet voor te veranderen, je kunt TilburgsAns er gewoon naast gebruiken. We hebben ook wijnhandelaar Van Bilsen in Tilburg benaderd, die gaat twee soorten Ans-wijn uitbrengen, een witte en een rode. Met respectievelijk de namen ‘Dègge bedankt zèèt dè witte-wèèn’ en ‘We zulle et saome wèl rooie-wèèn’. Ans heeft nu dus ook een fantastische eigen wijnlijn.” En kent ook grapjes, zoals wanneer je in TilburgsAns ‘tot ziens’ intypt. Dat wordt dan vervangen door ‘houdoe’.

Zien Ivo van Leeuwen en Sander Neijnens TilburgsAns als een kunstobject? “Jazeker. Maar het is beslist geen stadspromotie, er is namelijk geen opdracht voor gegeven. De spreiding die wij wilden is er helemaal gekomen. We hebben met het lettertype een soort compleet beeld van de stad gegeven. De pictogrammen zijn daarbij niet oubollig, omdat we een zo compact mogelijk geheel wilden. Dat geldt ook voor het adoptieplan, dat geeft ook een soort overzicht van de mensen die erin participeren. Zo zie je maar weer: je gaat niet naar Tilburg toe, je raakt erin verzeild.”

Vervolg
Beide kunstenaars denken nu al aan een vervolg. Bijvoorbeeld aan een nieuwe pictogrammenserie. Of zoals ze zeggen, aan een ‘zondagsepakversie’. “Andere typografen zeggen dat TilburgsAns niet geschikt is voor lange teksten. Misschien maken we dan wel een rustiger versie, met de mogelijkheid voor cursief en klein-kapitaal.”

www.tilburgsans.nl

www.ivovanleeuwen.com

www.sanderneijnens.nl

© Brabant Cultureel – april 2016