Lourdes in het Brabantse Katwijk: wonder dat de wereld nog lang niet uit is

Katwijk. Je denkt meteen aan een dagje naar het strand, dat gold althans voor deze schrijver. Het Katwijk dat bekend is van het dagje strand heeft echter niet voor niets de toevoeging ‘aan zee’ gekregen. In het uiterste puntje van Brabant, aan de grens met Gelderland, ligt namelijk ook een Katwijk, wat waarschijnlijk om verwarring te voorkomen de toevoeging ‘aan de Maas’ heeft gekregen. Dit Brabantse Katwijk is bekend om iets heel anders. In 1887 is daar naast de begraafplaats achter de kerk namelijk een imitatie-Lourdesgrot neergezet, schaal 1:2.

door Frank Klerks / Mea Culpa

Pastoor Suijs, sinds 1880 de eerste pastoor van de parochie Katwijk-Klein Linden, had volgens het informatiebord bij de kerk ‘een innige Godsvrucht tot Onze Lieve Vrouw van Lourdes’. Het bord meldt verder dat ‘zijn lang gekoesterde plan om uit eigen middelen een grot te laten bouwen’ in vervulling ging. Architect Hendriks uit Oss kreeg opdracht de Lourdesgrot te ontwerpen. Hij bezocht het origineel in Lourdes voordat hij aan het werk begon. In 1888 werd de grot door een pater uit Amsterdam officieel ingezegend.

De grot in Katwijk, inmiddels ook een rijksmonument, is daarmee één van de oudste Lourdesgrotten van Nederland,  maar zeker niet de enige. Lourdesgrotten zijn onder meer te vinden in Bredevoort, Brunssum, Luttenberg, Luyksgestel, Mariahout, Medemblik, Monster, Nijmegen, Noordeinde, Sint Willebrord, Sint Nicolaasga, Steyl, Valkenburg en Waspik. Voor zo ver ik heb kunnen achterhalen is de grot in Katwijk echter uniek vanwege het feit dat deze is gebouwd bij een begraafplaats.

GRANATEN
De ouderdom van de grot brengt door de jaren heen uiteraard ook gebreken met zich mee. Hoewel op 10 mei 1940 de grot tijdens de beschietingen – als door een wonder – door geen enkele granaat geraakt was, terwijl de vloer voor de grot wel twintig inslagen van granaten vertoonde en er onontplofte granaten rondom de grot lagen, hebben de weersinvloeden de grot toch klein weten te krijgen. Momenteel staat hij dan ook in de steigers voor restauratie. Monumentenadviseur Adri Kuijer heeft daarvoor het plan van aanpak geschreven en subsidie bij de provincie aangevraagd. Het plan omschrijft hoe de grot is gebouwd: ‘De grot is opgetrokken uit baksteen in kalkmortel. De buitenzijde is afgepleisterd en (op latere datum) afgewerkt met een spuitmortel en plaatselijk gebitumeerd.’ Later bleek dat de (destijds beschadigde) kapel aan de linkerzijde na de Tweede Wereldoorlog er min of meer aan vast is gepleisterd, zodat het geheel niet meer een gelijkende kopie is van het origineel in Lourdes.

Deze uitbreiding van de ‘originele’ grot aan de linkerzijde blijkt later, tijdens de werkzaamheden, ook voor het leeuwendeel van de problemen te hebben gezorgd. De destijds redelijk nieuwe uitvinding van steengaas, wat een soort kippengaas bekleed met keramisch materiaal is – en dat stukadoors gebruiken om pleisterwerk op aan te brengen – is bij het verbinden van de grot met de kapel gebruikt om het nieuwe pleisterwerk op aan te brengen. Dit steengaas is echter niet bestand tegen weersinvloeden, waardoor de hele bekleding daar (door roest) ernstig is aangetast. De toevoeging van de kapel aan de linkerzijde blijft echter wel gehandhaafd.

Hopelijk zorgt deze restauratie ervoor dat de Lourdesgrot in Katwijk er nog eens ruim een eeuw tegen kan. Hoewel de bedevaarten in het recente verleden nogal drastisch achteruit zijn gegaan, blijft zo’n Lourdesgrot toch een bijzonder object. Het is een monument van een andere tijd, een tijd waarin de wonderen de wereld nog niet uit waren.

AVE MARIA
Ave Maria, of in het Nederlands ‘Wees gegroet, Maria’ zal iedereen, gelovig of niet, bekend in de oren klinken. Maria was de moeder van Jezus Christus en zij raakte zwanger van hem zonder ooit geslachtsgemeenschap te hebben gehad. Daardoor staat ze over het algemeen bekend als de Heilige Maagd Maria. Binnen het katholieke geloof is zij de belangrijkste heilige, maar ook bij de Kopten, in de Orthodoxe Kerk, de Anglicaanse Kerk en zelfs een aantal protestantse Kerken, bijvoorbeeld de Lutherse, (het was Calvijn die de Mariaverering verwierp) wordt er tot haar gebeden.

Reeds in de eerste eeuw werd Maria naar verluid vereerd, maar het vroegste bewijs stamt uit de derde eeuw, uit het jaar 250 ongeveer. Het betreft een Koptische hymne met de Griekse titel  Ὑπὸ τὴν σὴν εὐσπλαγχνίαν ofwel Tot u nemen wij onze toevlucht waarin zij als ‘Heilige moeder van God’ wordt toegesproken. In de eeuwen daarna werden her en der kerken gebouwd, gewijd aan Maria, werd een veelheid aan Mariakunstwerken vervaardigd en verschillende gebeden met een hoofdrol voor Maria zouden gemeengoed worden.

In 1854 kondigde Pius X het dogma van de onbevlekte ontvangenis aan in een pauselijke bul. Vaak wordt de onbevlekte ontvangenis verward met de conceptie van Jezus Christus, maar het gaat om de conceptie van Maria zélf, bij haar moeder, de heilige Anna. Maria was dus, net als Jezus, ook verwekt zonder geslachtsgemeenschap en heeft zodoende een leven kunnen leiden wat volledig zonder zonde was. De bul zette een nieuwe golf van Mariaverering onder katholieken in gang.

Op 11 februari 1858 zag de 14-jarige Bernadette Soubirous in een nis boven de grot van Massabielle in Lourdes een verschijning van een dame in ‘een wit kleed, een witte sluier, een blauwe gordel en een gele roos op elke voet’. Tot 16 juli van datzelfde jaar ziet ze dezelfde verschijning op diezelfde plek in totaal achttien keer. De verschijning vraagt Bernadette op 25 februari, wanneer zij voor de negende keer voor haar verschijnt – er hebben zich inmiddels al driehonderd mensen bij de grot verzameld, doch alleen Bernadette ziet de verschijning – om bij de bron te gaan drinken. Bernadette kan alleen een modderige bron vinden en krijgt daar met moeite een slokje water uit.

GEBREKKIGE RECHTERHAND
Op 1 maart is haar publiek al gegroeid naar vijftienhonderd  toeschouwers. Er is nu zelfs een priester bij aanwezig. De nacht ervoor had de uit Loubajac – een naburig dorpje – afkomstige Catherine Latapie zich naar de modderige bron begeven en haar gebrekkige rechterhand in het kleine straaltje modderig water dat uit de bron stroomde, gestoken. Ze had die hand twee jaar eerder bij een val uit een boom geblesseerd. Haar vingers krijgen onmiddellijk hun soepelheid terug. Ze gaat naar huis en bevalt van haar derde kind. Op die manier heeft men deze eerste wonderbaarlijke genezing kunnen dateren. Dezelfde maand volgen nog meer wonderbaarlijke genezingen, waarvan er nog twee officieel erkend worden. Op 25 maart verklaart de verschijning uiteindelijk ‘que soy era immaculada councepciou’ wat zoiets als ‘ik ben de onbevlekte ontvangenis’ betekent. Er volgen datzelfde jaar nog meer wonderen, waarvan er nog eens vier (zeven in totaal) officieel worden erkend.

De achtste officiële wonderbaarlijke genezing van Lourdes vindt echter heel ergens anders plaats. Vijf jaar voordat dit achtste wonder plaatsvindt wilde markiezin de Courtebourne in 1870 een aquarium met tropische vissen plaatsen in haar tuin. Deze tuin lag rondom kasteel Slotendries in Oostakker (nabij Gent). Kennelijk was het destijds in de mode om een aquarium in een namaakgrot in te werken. Toen de plaatselijke pastoor werd uitgenodigd om de tropische vissen te komen bewonderen, bracht hij de markiezin op het idee om een Mariabeeld in het geheel te integreren. Aldus geschiedde.

Het linker onderbeen van landarbeider Pieter de Rudder was na een val uit een boom in 1867 op twee plaatsen gebroken. Het wordt niet geamputeerd, hoewel één van de behandelende artsen dit wel aanbeveelt. Medische behandelingen worden stopgezet en de Rudder krijgt van zijn werkgever een – naar verluidt aardig ruim – pensioen. In 1874 sterft deze werkgever en het pensioen wordt stopgezet door zijn erfgenaam. Ruim acht maanden later strompelt Pieter, vergezeld door zijn vrouw, van Jabbeke naar Oostakker. Hij proclameert zijn genezing bij het beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes te Oostakker. Over de hele wereld verrijzen daarna legio imitatie-Lourdesgrotten.

GENEZEN BEEN
Het mirakel van het genezen been van de Rudder wordt overigens pas in 1908 erkend. Van Hoestenberghe, een geneesheer die het zieke been naar eigen zeggen uit belangstelling had bekeken, maar niet één van de behandelende artsen was, werd in 1875 door de bisschop van Brugge gevraagd inlichtingen te geven over wat hij zich kon herinneren. De twee brieven die van Hoestenberghe aan de bisschop schrijft raken zoek. Ongeveer een jaar na het overlijden van de laatste geneesheer die het been van de Rudder had behandeld, uit van Hoestenberghe zich voor het eerst in het openbaar. Het is inmiddels 1892. Hij verklaart dat hij het been van de Rudder, toen het nog ziek was, had onderzocht en dat hij enkel tot een mirakel kon besluiten. Voor een bisschoppelijke commissie verklaart hij in 1907 dat hij het zieke been tien tot twaalf keer had onderzocht, waarvan de laatste keer een maand of vier voor de wonderbaarlijke genezing van de Rudder was. In 1956 werden de twee brieven uit 1875 echter teruggevonden. Hierin schrijft hij dat hij het zieke been één keer had gezien, drie jaar voor de genezing. De erkenning van het mirakel is echter nooit teruggedraaid.

EERDE VERSCHEEN IN DEZE SERIE:

Pompei in Drunen

Ruimen of bewaren? Begraafplaats Buytenhove

Het Bollenveldje te Doeveren

Geestig shoppen in Rosmalen

©Brabant Cultureel – februari 2016