Jeroen Bosch als inspiratie voor exposities

Naast de hoofdexpositie over Jeroen Bosch die vanaf februari 2016 te zien is in Het Noordbrabants Museum worden in Noord-Brabant tal van exposities met actuele kunst georganiseerd met de beroemde schilder als inspiratiebron. De indrukwekkende presentatie The Fish Pond Song van Jeroen Kooijmans in het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch is de eerste in die reeks.

door Irma van Bommel

Jeroen Kooijmans (Schijndel 1967) zag het levenslicht in het jaar van de vorige grote Jeroen Bosch expositie in ’s-Hertogenbosch en schijnt naar de grote meester vernoemd te zijn. Dat bleek een voorbode, want Kooijmans raakte zelf geïnspireerd door Jeroen Bosch. Of Jheronimus Bosch, zoals Bosch 500, de organisatie achter de vele activiteiten in het herdenkingsjaar, de schilder noemt.

Kooijmans’ The Fish Pond Song is geïnspireerd op het schilderij De Tuin der Lusten, het beroemdste werk van Bosch dat in 2016 helaas niet naar Nederland zal komen. The Fish Pond Song is een video-installatie die zich uitstrekt over de hele eerste verdieping van het museum. Meerdere films worden gelijktijdig geprojecteerd op muren, huisjes en een doolhof. De bezoeker dwaalt door een imaginaire wereld met vennen, een helling in een bos en een zee. Het lijkt vredig, maar schijn bedriegt. Soldaten in camouflagepakken en figuren geheel in het zwart gekleed verschijnen onopvallend in beeld.

Ongewild werpt de bezoeker zijn schaduw op de wanden en maakt zo deel uit van de imaginaire wereld. Onderweg hoort hij via een audiotour af en toe een poëtische tekst van Tommy Wieringa. Beelden en teksten gaan over dromen, angsten en verlangens, net als de schilderijen van Bosch.

Kooijmans maakte zijn filmopnamen in Nederland, Hongarije en Curaçao en heeft tien jaar aan dit project gewerkt. Directe aanleiding was de aanslag op de Twin Towers in New York in 2001, die de geschiedenis in ging als ‘9/11’. Kooijmans bevond zich op het moment van de aanslag in New York. ‘Terwijl de diepgelovige aanslagplegers op weg gingen naar hun beloofde paradijs met 72 maagden, barstte hier de hel op aarde los.’ Kooijmans beeldt niet het wapengekletter van de oorlog uit maar het sluimerende kwaad, een gelaagdheid die we ook zien in het werk van Jeroen Bosch.

Samenwerking
Voor de exposities geïnspireerd op Jeroen Bosch hebben voor het eerst een aantal musea in Noord-Brabant samengewerkt. Onder de naam Bosch Grand Tour presenteren zij gezamenlijk hun programma. De daarbij aangesloten musea zijn Het Noordbrabants Museum en het Stedelijk Museum in ’s-Hertogenbosch, het Van Abbemuseum in Eindhoven, Museum De Pont, het Textielmuseum en het Natuurmuseum in Tilburg en het MOTI (Museum of the Image) in Breda. Ieder museum komt met een expositie die past bij de eigen identiteit.

De Pont pakt uit met de grote expositie SlaveCity van Atelier Van Lieshout, een work in progress. ‘Net als Jeroen Bosch is het werk van Joep van Lieshout kritisch, humoristisch, ongemakkelijk en griezelig,’ volgens directeur Hendrik Driessen. Het Van Abbemuseum komt met een maatschappelijk gerichte expositie. Conservator Diana Franssen ziet een relatie tussen het opstandige en baanbrekende in het werk van Jeroen Bosch en de provocerende en taboedoorbrekende bewegingen in de jaren tachtig. Zoals bijvoorbeeld de kraakbeweging in Nederland, die voor een omwenteling heeft gezorgd. En dit had weer zijn weerslag op de beeldende kunst en de muziek. We kunnen werken verwachten van onder anderen Rob Scholte, René Daniëls en Lydia Schouten. Daarnaast wordt ingegaan op stromingen en kunst uit dezelfde periode in Groot-Brittannië, Spanje, Slovenië en Turkije.

Het MOTI neemt net als Jeroen Kooijmans De Tuin der Lusten als uitgangspunt. Kunstenaars die een relatie hebben met Breda zijn uitgenodigd mee te doen. Het project heet Nieuwe Lusten en richt zich op animaties. We kunnen werk verwachten van Persijn Broersen & Margit Lukác, Studio Smack, Eelco Brand en Floris Kaayk. Daarnaast zijn schrijvers uitgenodigd een essay te leveren naar aanleiding van een detail in het beroemde schilderij. Die essays worden gebundeld in een boek dat bij de opening van de expositie verschijnt.

Het TextielLab Tilburg, verbonden aan het Textielmuseum, gaat een kleed weven dat is ontworpen door de Antwerpse kunstenaar Jan Fabre. Deze baseert zich weer op 16de-eeuwse op Jeroen Bosch geïnspireerde prenten van de Strijdolifant. El Escorial bij Madrid heeft een serie wandtapijten in de collectie, ontworpen naar schilderijen van Jeroen Bosch. Het tapijt van de Stijdolifant is verloren gegaan. Het kleed van Fabre zal in Het Noordbrabants Museum (HNBM) worden tentoongesteld. Daarnaast toont HNBM een ander project van Jan Fabre, Tribute to Hieronymus Bosch in Congo, mozaïek panelen uit de periode 2011-2013 die misstanden uit de koloniale tijd aan de kaak stellen. Maar HNBM heeft nog meer exposities in petto. Gurt Swanenberg toont zijn op de zeven hoofdzonden geïnspireerde fijne werken. Ook te zien in HNBM zijn de Meesterwerken uit de collectie Brukenthal. Het betreft Vlaamse en Hollandse meesters die voor en na Jeroen Bosch werkzaam waren.

Het Stedelijk Museum gaat na de expositie van Jeroen Kooijmans driedimensionaal werk tonen van de Spaanse beeldend kunstenaars Nacho Carbonell en Fernando Sánchez Castillo die een link hebben met Jeroen Bosch. Daarna volgt de expositie Heaven, Hell & Earth, een combinatie van video en installatie door Jake & Dinos Chapman, Pipilotti Rist en Gabriel Lester. Tenslotte organiseert het Natuurmuseum in Tilburg een expositie over werkelijk bestaande dieren en fabeldieren uit het werk van Jeroen Bosch, waarbij wordt ingegaan op de symbolische betekenissen van deze dieren.

Helmond
Bij Bosch Grand Tour zijn zeven musea aangesloten verdeeld over vier steden. Grote afwezige is het Gemeentemuseum Helmond. Dit museum komt in februari al met een interessante expositie. Geïnspireerd op het schilderij het Laatste Oordeel van Jeroen Bosch wordt een link gelegd tussen de zeven hoofdzonden en moderne werken uit eigen collectie, aangevuld met bruiklenen. Er wordt werk getoond van onder meer Frans Franciscus, Inez van Lamsweerde, Martin Parr, Maria Roosen en Tinkebell.

De samenwerking tussen de genoemde zeven musea is twee jaar geleden gestart, speciaal voor het Jeroen Boschjaar. Komt er een vervolg? Waarschijnlijk wel. 2017 wordt het jaar van De Stijl. Noord-Brabant zet dan in met een reeks exposities onder de noemer ‘van Mondriaan tot Dutch Design’.

‘The Fish Pond Song’ van Jeroen Kooijmans, t/m 5 juni 2016 in het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch.
www.sm-s.nl

Voor een overzicht van alle activiteiten in het Jheronimus Boschjaar:
www.bosch500.nl

Voor meer informatie over Bosch Grand Tour:
www.bosch500.nl/grandtour

©Brabant Cultureel – december 2015