Japanse textielkunst in Tilburg

Met Fiber Futures heeft het Textielmuseum Tilburg indrukwekkende tentoonstelling in huis met werk van de allerbeste Japanse textielpioniers. De expositie was al op meerdere plaatsen op de wereld te zien en wordt overal hoog gewaardeerd.

door Muriel Boll

In het Textielmuseum Tilburg is de tentoonstelling Fiber Futures/Kunst uit Japan te zien. Een tentoonstelling die duidelijk maakt wat je al niet met textiel kunt doen. Videofilmpjes van enkele minuten laten zien hoe zijde van cocons gewikkeld wordt, die eerste meters draad heten kibiso, hoe stof door een ondergrond van gaten getrokken wordt en vervolgens verhit zodat een stof ontstaat die van zichzelf al structuur heeft, en ook hoe textiel in architectuur gebruikt kan worden voor bijvoorbeeld een rond dak, en hoe daarmee het binnenklimaat geregeld kan worden.

Plantenvezels
Lang geleden heeft de mens ontdekt hoe je van plantenvezels weefsels kunt maken om je daarmee tegen kou te beschermen. Maar tussen dit begin en het gebruik van textiel in de ruimtevaart liggen eeuwen van technische ontwikkelingen. Daarnaast was er de esthetische ontwikkeling van textiel, de mens gedijt immers niet bij techniek alleen en soms vinden die twee elkaar. Dat laat deze tentoonstelling mooi zien aan de hand van doordachte en verfijnde creaties en ontwerpen.

Bijvoorbeeld aan de hand van de brandwerende, goudkleurige gordijnen van Jun’ichi Arai. Hij maakt ze van speciale garens, waarop ultradunne coatings worden aangebracht die vervolgens plaatselijk worden weggesmolten zodat een glanzend oppervlak ontstaat. Bekijk daarnaast de ‘Constructie voor een strijkkwartet’, dat Atsuko Yoshioka van geverfd papier van moerbeipulp, zijde, katoen, roestvrij staal en aluminium maakte. Het lijken drie vogelnesten, geconstrueerd van fijne takjes die, als je er op afstand naar kijkt, een beweging in dezelfde richting maken met daardoorheen een heleboel fijne takjes die dat weer niet doen, die soms in elkaar haken, verbindingen maken en dan weer loslaten. Ze deden de ontwerper denken aan geluid. Vandaar de muzikale titel. Het is ook een poëtische ruimtelijke ordening door de schaduwen tussen de verschillende lagen, zo ontstaat een transparante teerheid.

Er is een prachtig wanddoek van Hideho Tancha, ‘Verdwijnen en verschijnen’, van katoen, vlas en polyester garen, waarvoor hij zich liet inspireren door bomen, weilanden en regen. Een dikke laag stof bestikte hij steeds weer opnieuw, waardoor een zekere gelaagdheid ontstond. Pas daarna maakte hij de toplaag in herhalingen van fijne motiefjes, alles in tamelijk donkere tinten. Je ziet regenvlagen en stormen voorbijtrekken.

Kamerscherm
Door de geschiedenis heen zijn in Japan de prachtigste kamerschermen gemaakt waarop vaak historische gebeurtenissen of natuurtaferelen afgebeeld werden. Bladgoud werd gebruikt zodat een mooi contrast ontstond met de voorstellingen. Kyoho Ibe ging voort in deze traditie en maakte een zesdelig kamerscherm van antiek papier, oude documenten uit de Edo-periode, bestrooit met heel kleine deeltjes mica. Daarop schilderde hij abstracte vormen, waarschijnlijk met Chinese inkt. Sober maar o zo mooi.

Er is meer moois: vormen van hard geworden papieren draden die in bepaalde ritmes met papier dichtgeplakt zijn, kwetsbaar en toch stevig. Manden van moerbeibast, kamfer en kōzo (vezels van de papiermoerbei), waarvan de vorm bepaald wordt door het materiaal aan de buitenkant. Het wordt een vorm waar je niets in lijkt te kunnen stoppen. Is het een mand, of alleen vorm?

Een ‘Geschenk van de zee’, in witte zijde en draad gemaakt en daarop rode bloemen die ontstaan zijn door tie-and-dye (afbinden en verven) techniek, lijkt een stuk bloeiend koraal onder water. Een werk van Yasuko Iyanago.

De ‘halo’ van Naomi Kobayashi is indrukwekkend in zijn eenvoud: een krans gemaakt van papieren draden, waartussen de ruimtes hier en daar dichtgeplakt zijn met hard geworden papierpulp. Het is een stralende krans geworden waardoor op de vloer een soort heilige grond ontstaat. Daar liggen dan weer min of meer ronde stenen van héél fijn zilverig draad waar je dwars doorheen kunt kijken, van Kyōko Kumai. Een prachtig kunstwerk, deze combinatie.

Er zijn ook kamervullende sculpturen van ongesponnen jute geplakt op een voorgevormde vorm. Na droging wordt die basisvorm verwijderd en is het geheel zo stevig geworden dat het kan blijven staan. Een zachte sculptuur die bestaat uit vezels, licht en lucht.

Doordacht
Deze tentoonstelling biedt werken van de allerbeste Japanse textielpioniers, hun uiterst verfijnde en doordachte creaties. Zij laten zien dat de combinatie van traditionele materialen met ongebruikelijke technieken en materialen tot indrukwekkende nieuwe kunst kan leiden. De tentoonstelling heeft internationaal veel aandacht getrokken en was eerder te zien in Tokyo, New York, San Francisco, Helsinki en Parijs.

Naomi Kobayashi, MA 2000. Japans papier, papieren draad. foto Josefina Eikenaar / TextielMuseum
‘Fiber Futures/Kunst uit Japan’, t/m 7 februari 2016 in het Textielmuseum Tilburg.
www.textielmuseum.nl

 

© Brabant Cultureel – december 2015