Grafisch ontwerper Bart Gladdines stelde een omvangrijk boek samen over de Bredase kunstenaar Leo Creton onder de titel Leo Creton, van logboek tot logo. Hij publiceerde het in eigen beheer. Reden voor een interview met hem over Leo Creton.
door Hein van Kemenade
Leo Creton (1930-2013) maakte kunstwerken voor de openbare ruimte. Veel sgraffito, onder andere aan de Bernadetteschool in Etten (1955), in de Petrus en Paulusschool in Breda (1956), in de Brandweerkazerne in Breda (1960) en voor de Ambachtsschool in Etten (1961). Daarnaast maakte hij sinds 1954 veel grafische ontwerpen voor de kunstenaarskring De Zuiderkring en vanaf 1958 voor De Beyerd in Breda. Vanaf 1963 werkte hij samen met Willem de Vet voor de KRO en dat leverde een nieuwe en vooruitstrevende vormgeving op van de radio- en tv-gids van die omroep. In de jaren vijftig maakte Creton heel veel tekeningen, schetsen en schilderijen.
Hoe kan het dat ik nooit van Leo Creton heb gehoord?
“Het is nu een onbekende Bredanaar die in de jaren vijftig een aantal kunstwerken in de openbare ruimte gemaakt heeft. Bijvoorbeeld de sgraffito in de Petrus en Paulusschool die nu nog te zien is. En ook ander werk. Na de oorlog bij de wederopbouw werd bij openbare gebouwen één procent van het bouwbudget besteed aan kunst. Nu deze gebouwen, waaronder scholen, afgebroken worden, verdwijnen die kunstwerken geruisloos of verhuizen ze naar de kelder. Begin jaren zestig is Leo Creton zich meer gaan toeleggen op zijn andere talent, grafisch vormgeven. En sinds 1963 werkte hij voor de KRO om onder meer het programmablad Studio vorm te geven. Dat heeft hij vijfentwintig jaar gedaan.”
Wat was zijn motief voor deze verandering?
“In 1958 bezocht Leo Creton de wereldtentoonstelling in Brussel en kwam daar ontgoocheld van thuis. Hij was erg onder de indruk van wat hij daar gezien had, maar voor zichzelf kwam hij tot de conclusie dat alles al gemaakt was en hij niets kon toevoegen. Hij wilde geen tweederangs kunstenaar worden. Zijn echte motieven ken ik echter niet. Het is gissen.
Leo Creton kwam ontgoocheld terug van de wereldtentoonstelling in Brussel. Hier kon hij als beeldend kunstenaar niets aan toevoegen.
Hij kon waarschijnlijk met de kunst zijn brood niet goed verdienen. Als oprichter en lid van De Zuiderkring had hij wel tentoonstellingen gehad, maar niet zoveel. Het was volgens mij helemaal niet nodig geweest dat hij stopte. Zijn werk was origineel genoeg. Hij koos echter voor het grafisch vormgeven, wat hij ook al lang goed deed. Veel van zijn werk verdween in een koffer op zolder.”
Waarom wilde je Leo Creton uit de vergetelheid halen?
“Bij mijn ouders hing werk van hem aan de muur. Ook bij andere familieleden en ik was van jongs af aan gefascineerd door zijn werk. Door hem ben ik ook zelf naar de kunstacademie gegaan in de richting tekenen en grafisch vormgeven. Onder invloed van Creton heb ik gekozen voor vormgeving. Hij was een veelzijdig mens en ook erg bescheiden. Ik heb altijd geweten dat ik een boek over hem zou maken.”
Hoe pak je dat aan?
“Het was een zoektocht via vrienden en familie en de koffer die op zolder stond. Alles wat ik kon vinden heb ik gescand en gefotografeerd. Ik vond bijvoorbeeld twee ontwerpschetsen voor kunstwerken voor de Hertoginne van Brabantschool in Breda. Na wat onderzoek vond ik in het Stadsarchief foto’s van beide kunstwerken, gerealiseerd in 1958-1959. Met de werkgroep monumentale kunst heb ik toen de school bezocht en het bleek dat er nog slechts één kunstwerk over was, verplaatst naar de kelder.”
“Een ander treffend voorbeeld zijn de glas in lood ramen die Creton samen met Piet Buys in 1956 maakte voor een kapel in toenmalig Oost-Duitsland. Ik schreef brieven, maar kreeg geen antwoord. Via Google Maps kon ik zien dat de kapel er nog stond, maar met een groot hek eromheen. Ik heb de plaatselijke glashandel nog benaderd met de vraag of zij foto’s wilden maken. Allemaal zonder resultaat. Het enige dat ik op internet vond, was een ansichtkaart waar twee van de drie ramen op staan. Die staat dus in het boek.”
Hoe verliep zijn kunstzinnige ontwikkeling?
“Mijn oom Tim Stoop schrijft dat Leo Creton op twaalfjarige leeftijd zijn eerste expositie had. In een oude bestelauto op het terrein van Wasserij Aa of Weerijs aan de Balfortstaat waar hij woonde. Een oom Piet van verderop in de straat kocht toen voor tien gulden een tekening!”
“Na de MULO gaat Creton in 1946 op zestienjarige leeftijd naar Sint Joost in Breda. Hij zit dan nog bij de verkennerij en zijn werk is vrij schools. Hij beschrijft en illustreert de dagelijkse tochten die de verkenners maken. De tekeningen tonen een sterke invloed van Jo Spier. Later maakt hij tekeningen voor kinderboeken en die lijken weer op het werk van Fiep Westendorp. Op Sint Joost kreeg hij les van Gerrit de Morée en Chris Brand die voor hem heel belangrijk waren. Op reizen tijdens zijn studie maakt hij schetsen en tekeningen van stads- en dorpsgezichten, van Galder en Rijsbergen tot Maastricht en Luik. Hij ontwikkelt daarin een heel eigen stijl.”
“Begin jaren vijftig reist hij verder, Frankrijk in van Parijs tot Marseille. Hij blijft zijn stijl verder ontwikkelen. Die blijft figuratief, al benadrukt hij de abstracte vormen steeds sterker. In de jaren 1956, ‘57 en ‘58 maakt hij schilderijen naar aanleiding van een of meerdere bezoeken aan Spanje. Je ziet hem met de vormen spelen. Absoluut knap. Hij wil dan steeds minder lijnen gebruiken en streefde ernaar om maar drie lijnen nodig te hebben. Ondertussen werkte hij ook aan sgraffito’s.”
“Sgraffito is een van de oudste technieken voor het versieren van muren en wanden. Sgraffito’s bestaan vaak uit verschillende lagen cement of klei waardoor je een ruimtelijk effect krijgt. In de natte materie wordt een ontwerp gekrast waardoor de onderlaag zichtbaar wordt. Creton beschilderde ook de bovenste laag. De stijl is typisch voor de jaren vijftig, vol katholieke symboliek. Alle kunstenaars die in deze stroming werkten, waren schatplichtig aan elkaar. Creton maakte ook bij een oom en tante van Gladdines een sgraffito op de schoorsteenmantel. Op de gevel van een woning in Breda maakt hij een mozaïek dat door Gladdines bij toeval werd ontdekt.”
Wat kun je zeggen over zijn grafische ontwerpen?
“Dat was aanvankelijk op kleine schaal. Affiches en drukwerk voor De Zuiderkring. Hij begon daar overigens al mee tijdens zijn studie. Toen illustreerde hij boeken voor de Bredase uitgeverij Parcival. Vanaf 1958 maakte hij affiches voor Cultureel Centrum De Beyerd en verzorgde hij boekuitgaven. Hij maakte ook de mooiste uitnodigingen voor huwelijken en geboortekaartjes voor zijn familie en vrienden.”
“Met Willem de Vet richtte hij in 1960 een bureau voor grafisch werk op: ‘de vet + creton’. Vanaf 1963 kwamen beide heren in dienst van de KRO om het programmablad te moderniseren. In 1968 wijdde de Brabantse Kunststichting een tentoonstelling aan hun werk bij de KRO onder de titel ‘lay-out in diepdruk’. Het zogenaamde ‘spoorboekje’ waarin de programmagegevens vermeld zijn, werd hun handelsmerk. Door hun heldere opmaak was dat heel toegankelijk. In 1967 introduceerden zij het programmablad Studio. Een nieuwe vorm, zowel inhoudelijk als in lay-out.
In 1974, bij het WK voetbal, beleefde Leo Creton opnieuw een hoogtepunt. Eigenlijk was hij al helemaal gestopt met tekenen, maar voor deze gelegenheid tekende hij alle aanvoerders van alle elftallen, in zijn eigen stijl.
Heb je overwogen om zijn werk te laten duiden door een kunsthistoricus?
“Nee, uiteindelijk had ik na heel veel speuren vrijwel alles van zijn werk in kaart gebracht en het was mijn bedoeling om het werk van Leo Creton weer zichtbaar te maken. Het is een kijkboek geworden van tweehonderd pagina’s met ondersteunende teksten. Ik koos voor een oblong formaat [langwerpig] waardoor de tekeningen beter tot hun recht komen. En ik wilde er ook een persoonlijk verhaal in van de mensen bij wie zijn werk aan de muur hing en hoe dat van generatie op generatie doorgegeven werd.
Treffend in dit verband is de uitspraak van zijn dochter Marjolijn dat de schellen van haar ogen vielen bij het zien van de hoeveelheid tekeningen en schilderijen die haar vader gemaakt had. Zij kende hem alleen van zijn jaren bij Studio.”
Wil je nog iets kwijt?
“Jazeker, Helemaal achterin het boek staat de afbeelding van een wikkel van een conservenblik ‘Half gebraden piepkuiken in jus’ verpakt door Champignons-cultures en Conservenfabrieken Van Es in Bavel. Duidelijk werk in opdracht. Ik ben er wel achteraan gegaan en heb iemand gevonden die wist dat de fabriek bestaan heeft, maar niet dit etiket. Je blijft zoeken.”
Bart Gladdines, Leo Creton, van logboek tot logo. Oosterhout: b’art books 2022, 199 pp., ISBN 9789083201801, hb., € 28,00.
Met dank aan Bart Gladdines voor het mogen gebruiken van beeldmateriaal uit zijn boek.
Alle copyrights op de afgebeelde werken berusten bij de familie Creton.
Beeld voorpagina: ‘Swalmen’, januari 1948.
© Brabant Cultureel 2022